چاقی کودکان و نوجوانان را چطور کنترل کنیم؟

متاسفانه اضافه وزن یا چاقی کودکان به دغدغه بسیاری از خانواده ها تبدیل شده است. چاقی عموماً عوارض مختلفی دارد و بر کیفیت زندگی و سلامتی تأثیر منفی می گذارد. اضافه وزن در کودکان و نوجوانان معمولاً می تواند عواقب روانی بیشتری داشته باشد.

برای درمان یا کنترل اضافه وزن کودکان ابتدا باید علت آن را بشناسیم و سپس اقدامات لازم را انجام دهیم. در این مقاله قصد داریم در مورد موضوع چاقی در کودکان و علل مختلف آن صحبت کنیم و سپس بهترین راه حل ها برای کنترل اضافه وزن در کودکان را معرفی کنیم.

آمار چاقی کودکان در ایران

متاسفانه آمار چاقی کودکان در کشور ما ایران به طرز وحشتناکی بالاست. آخرین مطالعه انجام شده در سال 2023 (سال گذشته) به ما نشان می دهد، حدود 12 درصد کودکان ایرانی اضافه وزن دارند و حدود 8 درصد کودکان ایرانی چاق هستند. به عبارت دیگر، 20 درصد از فرزندان ما اضافه وزن یا چاق هستند. این آمار بالاتر از استاندارد جهانی است و متأسفانه حاوی یک خبر بد است: اینکه کودکان چاق احتمالاً بزرگسالان چاق هستند.

در این مطالعه کودکان و نوجوانان زیر 18 سال مورد بررسی قرار گرفتند. اگر کودک زیر 5 سال را در نظر بگیریم، آمار کمی بهتر است، مطالعه دیگری نشان می دهد که حدود 15 درصد از کودکان ایرانی چاق و اضافه وزن هستند.

علت چاقی در کودکان و نوجوانان چیست؟

چاقی در کودکان و نوجوانان با چاقی در بزرگسالان متفاوت است (فرمول BMI بزرگسالان برای کودکان کار نمی کند)، بنابراین برای پزشک مهم است که تشخیص دهد آیا کودک (یا نوجوان) شما واقعاً چاق است یا فقط در حال جهش رشد است.

در زیر علل مختلف چاقی در کودکان و نوجوانان آورده شده است. در بیشتر موارد، چاقی کودکان نتیجه ترکیبی از چندین مورد زیر است.

1. سبک زندگی اشتباه

کودکانی که رژیم غذایی ناسالم و بسیار پرکالری دارند و به اندازه کافی ورزش نمی کنند (یا حتی حرکت نمی کنند) و به اندازه کافی نمی خوابند، در معرض خطر چاقی هستند. بعد از همه گیری کرونا متاسفانه بسیاری از فرزندان ما خانه نشین شدند و به وسایل دیجیتال معتاد شدند و این باعث چاقی و اضافه وزن آنها شد.

2. ژنتیک

اگر والدین چاق باشند احتمالا فرزندشان هم چاق می شود! خیلی وقت ها جثه و وزن بچه ها شبیه والدینشان است و این به دلیل ژنتیک وزن و پیروی از الگوهای غذایی خانواده است. والدینی که مدام نوشابه و فست فود می خورند فرزندان خود را به این غذاها عادت می دهند و شرایط را برای چاقی آنها فراهم می کنند.

3. دلیل پزشکی

کودک شما ممکن است تغذیه و ورزش کافی و خوب داشته باشد، اما همچنان چاق باشد. برخی از کودکان به دلیل بیماری یا مشکلات ارثی دچار اضافه وزن یا چاقی می شوند. وضعیت نامتعادل هورمونی، کم کاری تیروئید، متابولیسم بسیار پایین و… از جمله عواملی هستند که باعث چاقی در کودک خواهند شد.

در نهایت باید بگوییم که برخی از کودکان به دلیل مصرف دارو دچار اضافه وزن یا چاقی می شوند. اگر احساس می کنید فرزندتان بیماری خاصی دارد که باعث چاقی او شده است یا داروهایی که مصرف می کند چنین تاثیری داشته اند، در اسرع وقت با پزشک اطفال خود صحبت کنید.

عوارض چاقی در کودکان و نوجوانان چیست؟ چرا چاقی در کودکان بد است؟

چاقی در دوران کودکی می تواند تاثیر بسزایی بر سلامت جسمی و روحی و حتی روابط اجتماعی کودک داشته باشد که پس از سال های کودکی با او خواهد بود. یکی از این عوارض تداوم چاقی در بزرگسالی است.

به همین دلیل اگر کودک یا نوجوان شما چاق یا اضافه وزن دارد، حتما به او کمک کنید و او را تشویق کنید تا بدنی سالم داشته باشد و به وزن مناسب برسد.

تاثیر چاقی بر سلامت جسمانی کودکان

اگر فرزند شما چاق شود و در تمام دوران کودکی چاق بماند، متأسفانه در معرض چنین خطراتی قرار خواهد گرفت.

• دیابت نوع 2: دیابت یک بیماری مزمن است که نحوه استفاده بدن کودک از قند (گلوکز) را تغییر می دهد. چاقی و سبک زندگی کم تحرک خطر ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش می دهد.
• کلسترول بالا و فشار خون بالا: یک رژیم غذایی نامناسب می تواند باعث چاق شدن فرزند شما و سپس ابتلا به یکی از این بیماری ها (یا هر دو) شود. این عوامل در دراز مدت می توانند باعث بیماری های قلبی عروقی یا حتی سکته در بزرگسالی شوند.
• درد مفاصل: اضافه وزن باعث فشار اضافی بر روی مفاصل بدن مانند مچ پا و زانو می شود. چاقی در کودکان می تواند باعث درد و گاهی آسیب در لگن، زانو و کمر شود. در صورت عدم درمان مناسب و به موقع، متأسفانه این دردها برای کودک باقی می ماند.
• مشکلات تنفسی: آسم در کودکان دارای اضافه وزن بیشتر دیده می شود. کودکان چاق نیز بیشتر در معرض ابتلا به آپنه خواب هستند، یک اختلال بسیار جدی که در آن تنفس کودک به طور مکرر در طول خواب متوقف می شود.
• بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD): این اختلال که معمولاً علامتی ندارد باعث رسوب چربی در کبد می شود. بیماری کبد چرب خطر زخم و آسیب کبد را به همراه دارد.

تأثیر چاقی بر وضعیت اجتماعی و عاطفی کودک

کودکان چاق ممکن است توسط همسالان خود مورد آزار و تمسخر قرار گیرند. چنین تجربیاتی آسیب عاطفی بزرگی به جا می گذارد که می تواند به عزت نفس فرزند عزیز شما آسیب برساند. متاسفانه چاقی در کودکان آنها را در معرض خطر افسردگی و اضطراب قرار می دهد.

یکی دیگر از عوارض تلخ چاقی در کودکان این است که می تواند عملکرد تحصیلی آنها را تحت تاثیر قرار دهد. بررسی ها نشان می دهد که بین چاقی دوران کودکی و مشکلات تحصیلی رابطه معناداری وجود دارد که احتمالاً ناشی از اعتماد به نفس پایین، بی انگیزگی و اضطراب مزمن ناشی از چاقی است.

چگونه چاقی و اضافه وزن در کودکان را درمان کنیم؟

فرقی نمی کند فرزند عزیز شما به دلیل ژنتیک اضافه وزن داشته باشد یا صرفاً به دلیل خوردن غذاهای ناسالم زیاد، تغییر سبک زندگی برای شما (به عنوان کل خانواده) کلید کاهش وزن موفق است.

در گام اول بسیار مهم است که اهدافی که برای فرزندتان در نظر گرفته اید واقع بینانه باشد. همچنین بارها در این مرحله لازم است با پزشک مشورت کنید تا مطمئن شوید که چاقی فرزندتان به دلیل بیماری نیست. وقتی مطمئن شدید که علت چاقی فرزندتان بیماری خاصی نیست، می توانید با راهکارهای زیر به کاهش وزن او کمک کنید.

برنامه غذایی خود را تغییر دهید و آن را اصلاح کنید!

معمولا علت چاقی در کودکان به دلیل الگوی غذایی اشتباه خانواده است. یعنی غذاهای سالم و مقوی در خانواده مصرف نمی شود و در عوض غذاهای بسیار ناسالم و پرکالری (مانند نوشابه، فست فود و غذاهای چرب) مصرف می شود. در این صورت باید الگوی غذایی خانواده برای بهبود ذائقه و وزن کودک اصلاح شود.

غذاهای سالم و مغذی شامل انواع سبزیجات و میوه ها، غلات کامل، غذاهای پروتئینی بدون چربی و لبنیات کم چرب است.

از خرید نوشابه، آب میوه های کارخانه، کیک، شکلات، بستنی و چیپس یا فقط در مواقع بسیار خاص خودداری کنید. تنقلات مناسب برای کودکان خود تهیه کنید. به عنوان مثال: اسموتی میوه، هویج، ماست منجمد با میوه، نان با کره بادام زمینی.

البته اگر شما به عنوان خانواده غذاهای سالم می خورید و فرزندتان اضافه وزن دارد، باید موارد دیگر را بررسی کنید یا این موضوع را با پزشک در میان بگذارید.

کودک را به فعالیت بدنی تشویق کنید!

تغذیه سالم نیمی از معادله کاهش وزن و تناسب اندام است. فعالیت بدنی منظم نیمی دیگر است. اما بهترین نوع فعالیت بدنی برای چاقی در کودکان چیست؟ خلاصه هر فعالیتی که دوست داره! ورزش هایی مانند شنا، ژیمناستیک، اسکیت، رقص، دوچرخه سواری، برای کودکان و ورزش های توپی یا هنرهای رزمی برای نوجوانان می توانند گزینه های مناسبی باشند. البته علاقه او مهمترین عامل است.

اگر کودک شما در گذشته فعال نبوده، به آرامی شروع کنید. فعالیت بدنی شدید و ورزش های رقابتی ممکن است در ابتدا برای یک کودک چاق که آمادگی جسمانی ندارد ترسناک و حتی خطرناک باشد. تنها با 20 دقیقه پیاده روی روزانه شروع کنید که برای کودکی که قبلاً کم تحرک است کافی است.

همچنین مطمئن شوید که فعالیت بدنی فرزندتان برای او مفرح و لذت بخش است. این فعالیت باید متناسب با سطح رشد و توانایی او باشد و هرگز در او احساس بی کفایتی و استرس ایجاد نکند. در این صورت اعتماد به نفس او افزایش می یابد و برای ادامه ورزش انگیزه پیدا می کند. توصیه می شود تمام خانواده تصمیم به فعالیت بدنی و ورزش بگیرند تا کودک علاقه مند شود.

برنامه خواب خانواده را تنظیم کنید!

خواب خوب و کافی به پیشگیری از یک سری بیماری ها از جمله دیابت نوع 2 و چاقی کمک می کند. کودکانی که خواب کافی ندارند در خطر افزایش وزن هستند. برای تنظیم خواب کودک، گوشی، تبلت و تلویزیون را حداقل یک ساعت قبل از خواب خاموش کنید. این کار می تواند گام بزرگی برای کنترل وزن و چاقی کودکان باشد.

زمان استفاده از گوشی و تبلت را محدود کنید!

زمانی که کودک گوشی و تبلت را در دست می گیرد باید محدود باشد. استفاده بیش از حد از گوشی کیفیت خواب او را کاهش می دهد، به سلامت روحی او آسیب می رساند و باعث می شود که بی حرکت بنشیند و کم کم چاق شود.

کاری کنید فرزندتان احساس ارزشمندی کند!

یک نکته بسیار مهم در مورد برنامه کاهش وزن برای کودکان چاق وجود دارد و آن توجه به سلامتی آنهاست نه ظاهرشان! ظاهر نباید برای کودک اولویت داشته باشد. سرزنش و احساس گناه در مورد فرم و جثه بدن فرزندتان او را بسیار مضطرب، ناراحت و دلشکسته می کند و هرگز نباید چنین گفتگوهای تلخی اتفاق بیفتد.

درمان چاقی مانند سایر بیماری های مزمن (مانند آسم) باید برای سلامتی کودک باشد نه کاهش سایز و لاغری بدن.

آیا می توان چاقی نوجوانان را با بدنسازی درمان کرد؟

آره؛ مطمئناً بدنسازی می تواند گزینه خوبی برای درمان چاقی نوجوانان باشد. بدنسازی یک ورزش محبوب برای نوجوانان است که در حین ورزش نیز کالری می سوزاند. و به دلیل ماهیچه هایی که می سازند، متابولیسم بدنشان تنظیم می شود. با این تمرین، روند کالری سوزی حتی در زمان استراحت نیز ادامه می یابد. بنابراین، بدنسازی به نوجوان شما کمک می کند تا در طول روز کالری بیشتری بسوزاند و بدنی زیبا و متناسب بسازد.

اما فواید ورزش برای نوجوان شما فقط کاهش وزن نیست. انجام یک ورزش منظم مانند بدنسازی هم سلامت او را بهبود می بخشد و هم عزت نفس او را افزایش می دهد که همه اینها برای نوجوانان بسیار مهم است.

بهترین برنامه تناسب اندام برای درمان چاقی نوجوانان چیست؟

اگر نوجوانی هستید که قصد ورزش بدنسازی و کاهش وزن را دارید، توصیه می کنیم یک برنامه غذایی-ورزشی مناسب و مشخص تهیه کنید. برنامه ای که با توجه به شرایط فیزیکی شما طراحی شده و به شما آسیبی نمی رساند. در حال حاضر می توانید برنامه خود را از مربیان و کارشناسان ویتامین دریافت کنید.

والدین برای درمان چاقی کودکان چه کنند؟

به طور کلی ورزش و رعایت رژیم غذایی سالم به درمان چاقی در کودکان و نوجوانان کمک می کند اما به تنهایی کافی نیست. والدین در اینجا نقش مهمی ایفا می کنند و می توانند با ایجاد یک سبک زندگی سالم و یک محیط حمایتی به کاهش وزن فرزندشان کمک کنند. رعایت موارد زیر از سوی خانواده می تواند بسیار موثر باشد:

• غذاهای ناسالم (نوشابه، آب میوه، چیپس، شیرینی، سوسیس و کالباس) را به هیچ وجه تهیه نکنید!
• در عوض، غذاهای سالم مانند میوه ها، سبزیجات، غذاهای پروتئینی را به خانه ببرید.
• غلات کامل و پروتئین بدون چربی به راحتی در خانه در دسترس هستند.
• حتما به کودک خود میان وعده های منظم و سالم بدهید.
• به عنوان یک خانواده با هم به پیاده روی، دوچرخه سواری یا هر ورزش دیگری بروید.
• به فرزندتان کمک کنید راه های سالمی برای مقابله با استرس پیدا کند و از پرخوری اجتناب کند.
• همیشه از نظر عاطفی از کودک خود حمایت کنید و عشق و حمایت خود را نشان دهید. هرگز و تحت هیچ شرایطی صحبت های منفی و سرزنش آمیز در مورد وزن با او نداشته باشید.
• برای برنامه ورزشی و برنامه تغذیه فرزندتان از یک متخصص کمک بگیرید.

حرف پایانی

چاقی و اضافه وزن در کودکان و نوجوانان می تواند به دلیل رژیم غذایی و سبک زندگی ناسالم یا ژنتیک و وجود یک بیماری خاص باشد. برای درمان چاقی در کودکان و نوجوانان ابتدا باید دلیل اصلی را پیدا کرد و سپس اقدامات لازم را انجام داد. در این مقاله به معرفی راهکارهای مختلف برای کنترل چاقی در کودکان پرداختیم.

منابع: کلیولند کلینیک – بیمارستان کودکان – مایوکلینیک