چاقی از دوران کودکی شروع می شود. تهدیدی جدی برای سلامت کشور – خبرگزاری مهر ایران و جهان

خبرگزاری مهر _ گروه سلامت: امروزه چاقی به یکی از جدی ترین چالش های سلامت در ایران و جهان تبدیل شده است و این معضل که به نظر می رسد تنها به اضافه وزن محدود می شود، در واقع پیامدهای گسترده ای بر سلامت جسمی و روانی افراد و حتی اقتصاد و بهره وری جامعه دارد.

در دهه‌های اخیر تغییر سبک زندگی، کاهش فعالیت بدنی، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و گسترش عادات غذایی ناسالم به‌ویژه در بین کودکان و نوجوانان، شیوع چاقی را بسیار تسریع کرده است و اگر راه‌حلی برای کنترل این روند وجود نداشته باشد، چاقی به یک بحران فراگیر در سلامت عمومی کشور در آینده تبدیل خواهد شد.

در این میان تغییرات سریع سبک زندگی، کاهش فعالیت بدنی، افزایش مصرف غذاهای پرکالری و عدم آموزش جامع تغذیه، محیطی را به وجود آورده است که به عنوان «محیط چاقی» در جامعه شناخته می شود. این وضعیت نگران کننده ضرورت تدوین و اجرای سیاست های پیشگیرانه، هماهنگ و ملی را برجسته می کند.

با هدف بررسی ابعاد مختلف این بحران رو به رشد و تحلیل راهکارهای مقابله با آن، در گفتگو با «محمد هاشمی، دبیر انجمن پیشگیری و درمان چاقی ایران» پرداخت کردیم

آقای دکتر به عنوان اولین سوال عوامل اصلی چاقی در کشور چیست؟

عوامل ایجاد چاقی را می توان به دو گروه کلی تقسیم کرد. یکی مربوط به وراثت و ژنتیک است و دیگری عوامل محیطی و سبک زندگی. طی دهه های اخیر شاهد افزایش چشمگیر شیوع چاقی نه تنها در کشور، بلکه در سراسر جهان بوده ایم. از آنجایی که ساختار ژنتیکی جامعه در این مدت تغییر نکرده است، می توان نتیجه گرفت که عوامل محیطی و تغییر سبک زندگی عامل اصلی این افزایش است. کاهش فعالیت بدنی به دلیل پیشرفت تکنولوژی و دسترسی آسان تر به غذاهای پرکالری باعث شده است که تعادل انرژی بدن به سمت دریافت بیشتر سوق پیدا کند و در نتیجه تجمع چربی و افزایش وزن ایجاد شود.

چاقی در کودکان و نوجوانان؛ تهدیدی برای سلامت آینده کشور

کودکان و نوجوانان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. امروزه نسبت به چند دهه قبل تعداد کودکان و نوجوانان دارای اضافه وزن افزایش چشمگیری داشته است و کوچک شدن خانوارها و افزایش خانواده های تک فرزندی یا دو فرزندی باعث شده است که والدین توجه بیشتری به تغذیه فرزندان خود داشته باشند و دسترسی آنها به غذاهای پرکالری را افزایش دهند.

علاوه بر این موارد، تنوع زیاد غذاها و قیمت ارزانتر غذاهای ناسالم نسبت به غذاهای سالم نیز از عوامل موثر در چاقی کودکان است و در بسیاری از مدارس بوفه به جای غذاهای سالم، غذاهای پرکالری در اختیار دانش آموزان قرار می دهد. همین موضوع باعث می شود مصرف این غذاها در ذهن کودک طبیعی و حتی مجاز تلقی شود.

از سوی دیگر، وسوسه دیدن سایر دانش آموزان در حال خرید این غذاها نیز باعث ترویج تغذیه ناسالم می شود. نتیجه چنین فرآیندی افزایش نگران کننده در تعداد کودکان و نوجوانان مبتلا به چاقی است.

نظر شما در مورد جمعیت سالمند کشور و تاثیر چاقی بر این قشر چیست؟

ما با یک انتقال جمعیتی روبرو هستیم. این بدان معناست که ساختار جمعیتی کشور در حال تغییر است. در گذشته با توجه به بهبود شرایط بهداشتی و درمانی، امید به زندگی افزایش یافته و در عین حال میزان زاد و ولد کاهش یافته است، بنابراین با افزایش جمعیت سالمند مواجه هستیم.

از سوی دیگر، ما یک انتقال اپیدمیولوژیک را نیز تجربه کرده ایم. در گذشته بیماری های واگیر عامل اصلی مرگ و میر بودند، اما امروزه بیماری های غیرواگیر مانند دیابت، فشار خون، سکته مغزی، بیماری های قلبی، سرطان ها و … بیشترین بار بیماری ها را به خود اختصاص داده اند.

در کشورهای پیشرفته این انتقال طی 100 تا 150 سال اتفاق افتاده است، اما در کشور ما این دو گذار به صورت همزمان و در چند دهه کوتاه به سرعت اتفاق افتاده و نتیجه این وضعیت، مواجهه با جمعیت سالمند مبتلا به بیماری های غیرواگیر در سال های آینده است.

پیامدهای جسمی و اقتصادی چاقی در جامعه

چاقی با بسیاری از بیماری های غیرواگیر مانند فشار خون بالا، دیابت، چربی خون، حملات قلبی و سکته مغزی و برخی سرطان ها مرتبط است. هنگامی که چاقی در دوران کودکی شروع می شود، بیماری های ناشی از آن نیز چندین دهه زودتر ظاهر می شوند. به عنوان مثال فردی که در سن 40 سالگی چاق می شود ممکن است در 55 سالگی به دیابت و در 70 سالگی به بیماری قلبی مبتلا شود، اما کودکی که در سن 8 سالگی چاق است ممکن است در سنین پایین تر این بیماری ها را تجربه کند. این وضعیت علاوه بر آسیب رساندن به سلامت فرد، هزینه های سنگینی را بر نظام درمانی و اقتصاد کشور تحمیل می کند، زیرا افراد بیمار بهره وری کمتری خواهند داشت و فشار مضاعفی به صندوق های بیمه وارد می شود.

اصلاح سبک زندگی؛ تنها راه حل علمی چاقی

اصلاح سبک زندگی، تغییر الگوی غذایی و افزایش فعالیت بدنی همچنان تنها روش های موثر و تایید شده برای درمان چاقی هستند. اگرچه داروهای لاغری موجود در بازار دارای تاییدیه های لازم هستند، اما هنوز جدید هستند و ممکن است در آینده عوارض جانبی بیشتری مشخص شود.

این داروها معمولاً با کاهش اشتها عمل می کنند و در نتیجه ممکن است فرد دچار سوء تغذیه شود. تجربه نشان داده است که بسیاری از افرادی که از این داروها استفاده کرده اند پس از قطع مصرف دوباره وزن خود را به دست آورده اند و مصرف این داروها تنها باید با تجویز پزشک و رعایت رژیم غذایی سالم صورت گیرد.

در خصوص آمار چاقی بیش از نیمی از جمعیت کشور دارای اضافه وزن یا چاقی هستند و این مشکل به ویژه در کودکان و نوجوانان نگران کننده است. زیرا افرادی که در سنین کودکی و نوجوانی چاق هستند در سنین بالاتر بیشتر در معرض بیماری های ناشی از چاقی قرار دارند. این مشکل نیازمند برنامه ریزی و همکاری نهادهای مختلف از جمله وزارت بهداشت و سایر سازمان ها برای مقابله با چاقی است.

در مورد اثرات روانی چاقی، تحقیقات نشان می دهد که چاقی می تواند باعث اختلالات اضطرابی و افسردگی شود. همچنین افرادی که مشکلات روانی مانند اضطراب یا افسردگی دارند ممکن است چاق شوند. این مشکلات ذهنی و چاقی می توانند به طور دوره ای یکدیگر را تشدید کنند.

در مورد پوشش بیمه ای درمان چاقی باید گفت که در حال حاضر بسیاری از بیمه ها به ویژه بیمه های پایه خدماتی برای درمان چاقی ارائه نمی کنند و یا با محدودیت هایی همراه هستند. این مشکل نیاز به بازنگری و بازنگری در بیمه نامه ها وجود دارد، زیرا چاقی می تواند عامل بسیاری از بیماری ها باشد و نیاز به درمان جدی دارد.

جراحی چاقی؛ آخرین گزینه درمانی

جراحی محدود کننده دستگاه گوارش و معده آخرین گزینه درمانی برای افرادی است که چاقی مفرط دارند و روش های دیگر برای آنها موثر نبوده است. در این جراحی ها بخشی از دستگاه گوارش از عملکرد طبیعی خود خارج می شود تا جذب غذا کاهش یابد.

با این حال، این روش‌ها بدون عارضه نیستند و بسیاری از بیماران پس از مدتی مقداری از وزن از دست رفته را به دست می‌آورند و بنابراین اصلاح سبک زندگی همچنان رکن اصلی درمان چاقی است.

رابطه دوسویه چاقی و اختلالات روانی

رابطه چاقی و مشکلات روانی دو طرفه است. برخی افراد به دلیل اضطراب یا افسردگی به پرخوری عصبی روی می آورند و در نتیجه چاق می شوند، از طرفی خود چاقی نیز می تواند باعث اختلالات خلقی و اضطرابی شود. این دو عامل یکدیگر را تشدید می کنند و در چنین شرایطی رژیم غذایی به تنهایی کافی نیست و حضور روانپزشکان و متخصصان رفتار درمانی در روند درمان ضروری است.

نقش فست فود و نوشیدنی های انرژی زا در افزایش وزن

بخش بزرگی از کالری اضافی افراد از مصرف فست فودها و نوشیدنی های انرژی زا تامین می شود و فست فودها معمولاً پرچرب، نمکی و پرکالری هستند و مصرف مکرر آنها می تواند نوعی اعتیاد به غذا ایجاد کند و نوشیدنی های انرژی زا به دلیل داشتن مقادیر بالای قند، انرژی و کافئین علاوه بر افزایش کالری دریافتی و مستقیماً به افزایش اشتها کمک می کند.

نیاز به اقدام هماهنگ برای کنترل چاقی

چاقی تنها یک معضل فردی نیست، بلکه یک معضل چند وجهی و ملی است که برای پیشگیری و کنترل آن نیازمند همکاری جدی همه نهادهای مرتبط از جمله نهادهای آموزشی، فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی است.