متهم شماره یک رشد سرطان های دستگاه گوارش در کشور – خبرگزاری مهر ایران و جهان

خبرگزاری مهر – گروه سلامت: سرطان دستگاه گوارش به شرایط بدخیم دستگاه گوارش و اندام های کمکی گوارشی از جمله مری، معده، سیستم صفراوی، پانکراس، روده کوچک، کولون، رکتوم و انسداد اشاره دارد.

به طور کلی، دستگاه گوارش و اندام های کمکی هضم (لوزالمعده، کبد، کیسه صفرا) بیش از هر سیستم بدنی مسئول ابتلا به سرطان و مرگ و میر ناشی از سرطان هستند. تنوع جغرافیایی در میزان سرطان های مختلف دستگاه گوارش بسیار زیاد است.

در همین رابطه خبرنگار مهر با حبیب الله محمودزاده، استاد جراحی سرطان، دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگو داشت

علل اصلی سرطان های دستگاه گوارش چیست؟

محمود زاده: بروز بیماری ها و سرطان های دستگاه گوارش به عوامل متعددی بستگی دارد و معمولا تنها یک عامل به تنهایی نمی تواند باعث ایجاد این نوع سرطان ها شود. ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی در ایجاد سرطان های دستگاه گوارش از جمله سرطان معده، سرطان کبد، سرطان پانکراس و سرطان مری نقش دارند.

عوامل خطر در بخش‌های مختلف دستگاه گوارش متفاوت است. به عنوان مثال، علل سرطان در مری با علل سرطان روده بزرگ یا کبد متفاوت است. با این حال، چند عامل مشترک در بیشتر موارد مشاهده می شود که آگاهی از آنها برای عموم مهم است.

سیگار و مشروبات الکلی یکی از مهم ترین و خطرناک ترین عوامل ایجاد سرطان در دستگاه گوارش هستند. مصرف مداوم الکل و تنباکو به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سرطان مری، سرطان کبد و سرطان پانکراس را افزایش می دهد.

از دیگر عوامل موثر می توان به مصرف بیش از حد نمک اشاره کرد که خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می دهد. همچنین عفونت های میکروبی به ویژه هلیکوباکتر پیلوری معروف به باکتری معده نقش مهمی در شکل گیری سرطان معده دارند.

مصرف مواد غذایی آلوده یا نگهداری شده در شرایط نامناسب نیز می تواند در بروز سرطان کبد موثر باشد. به عنوان مثال، آجیل و سایر غذاهایی که به درستی ذخیره نمی شوند، ممکن است باعث ایجاد مایکوتوکسین شوند که از علل شناخته شده سرطان کبد هستند.

همچنین چاقی، دیابت و شاخص توده بدنی بالا (BMI) از دیگر عوامل خطر مهم سرطان پانکراس هستند. کم تحرکی و مصرف زیاد قند نیز می تواند خطر ابتلا به این سرطان را افزایش دهد.

علائم هشدار دهنده سرطان مری چیست؟

محمود زاده: سرطان مری یکی از سرطان های خطرناک دستگاه گوارش است که می تواند با علائم هشدار دهنده خاصی خود را نشان دهد. یکی از شایع ترین علائم این بیماری احساس گیرکردن غذا در گلو یا بلع دردناک و دشوار است. این علامت می تواند یک علامت هشدار دهنده جدی سرطان مری باشد و در صورت مشاهده، فرد باید فورا به پزشک مراجعه کند.

جدای از مشکل در بلع، وجود سایر علائم خطرناک گوارشی نیز می تواند نشان دهنده بروز سرطان در دستگاه گوارش باشد. از جمله این علائم می توان به کاهش وزن بدون دلیل، وجود خون در استفراغ یا مدفوع به شکل خون روشن و یا تغییر رنگ تیره و سیاه در مدفوع اشاره کرد که از علائم هشدار دهنده سرطان های گوارشی است و نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.

عامل مهم دیگری که خطر ابتلا به سرطان های دستگاه گوارش را افزایش می دهد، سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ یا سایر سرطان های دستگاه گوارش است. افرادی که در خانواده خود سابقه ابتلا به سرطان را دارند باید به طور منظم تحت غربالگری قرار گیرند تا در صورت وجود تغییرات غیرطبیعی، بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود.

نقش غربالگری در تشخیص سرطان های دستگاه گوارش چیست؟

محمود زاده: افرادی که سابقه خانوادگی سرطان ندارند نیز باید به علائم هشدار دهنده توجه کنند. غربالگری سرطان روده بزرگ طبق استانداردهای بین المللی در افرادی که بالای 50 سال سن دارند و سابقه خانوادگی سرطان ندارند توصیه می شود. بهترین روش برای تشخیص زودهنگام کولونوسکوپی است که می تواند پولیپ ها و ضایعات پیش سرطانی را شناسایی و در مراحل اولیه درمان کند.

برخلاف سرطان سینه، هنوز هیچ روش غربالگری و پیشگیری جهانی و گسترده ای برای بسیاری از سرطان های دستگاه گوارش وجود ندارد. بنابراین توجه به علائم هشدار دهنده مانند چسبیدن غذا، کاهش وزن ناگهانی، وجود خون در مدفوع یا استفراغ خون بسیار مهم است. مراجعه به پزشک در زمان مناسب می تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و شانس درمان موفقیت آمیز را افزایش دهد.

نقش عوامل ژنتیکی در بروز سرطان های دستگاه گوارش چیست؟

محمود زاده: عوامل ژنتیکی، سبک زندگی و رژیم غذایی ناسالم از مهم ترین عوامل ابتلا به سرطان های دستگاه گوارش هستند. توصیه می شود افرادی که سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ یا سایر سرطان های دستگاه گوارش دارند، زودتر از سایرین تحت غربالگری سرطان قرار گیرند.

اگر یکی از اعضای درجه یک خانواده مانند پدر، مادر یا برادر در سن 40 سالگی به سرطان روده بزرگ مبتلا شده باشد، سایر اعضای خانواده باید ده سال زودتر یعنی در سن 30 سالگی آزمایش های غربالگری را انجام دهند. این اقدام به تشخیص زودهنگام تغییرات پیش سرطانی کمک می کند و احتمال درمان موفقیت آمیز را افزایش می دهد.

سرطان های مختلف دستگاه گوارش علائم متفاوتی دارند. به عنوان مثال، سرطان کبد ممکن است با زرد شدن پوست، تب خفیف، کاهش وزن بدون دلیل یا درد در قسمت بالای شکم شروع شود. در برخی از افراد مسن، این بیماری حتی می تواند با تغییرات رفتاری یا افسردگی ناگهانی خود را نشان دهد.

یکی دیگر از علائم مهم کم خونی بدون دلیل مشخص است و اگر فردی دچار کم خونی است و علت آن مربوط به فقر آهن یا تغذیه نامناسب نیست، احتمال خونریزی پنهان در دستگاه گوارش و بروز سرطان باید بررسی شود.

نقش رژیم غذایی ناسالم در بروز سرطان های دستگاه گوارش چیست؟

محمود زاده: نقش تغذیه ناسالم و مصرف فست فود در افزایش خطر ابتلا به سرطان های دستگاه گوارش بسیار زیاد است، فست فود حاوی گوشت های فرآوری شده است که برای نگهداری طولانی مدت، مواد شیمیایی و ترکیبات صنعتی به آنها اضافه می شود. این ترکیبات می توانند به طور مستقیم در ایجاد سرطان موثر باشند.

همچنین فست فودها معمولاً دارای نمک، روغن های صنعتی و اسیدهای چرب ترانس بسیار بالایی هستند. این ترکیبات علاوه بر افزایش خطر ابتلا به سرطان معده و کبد، باعث افزایش شاخص توده بدنی و در نتیجه چاقی می شوند. عاملی که ارتباط مستقیمی با سرطان پانکراس و سایر سرطان های گوارشی دارد.

مصرف مواد غذایی که بیش از چند روز ذخیره شده است نیز می تواند خطرناک باشد. غذاهایی که بیش از دو تا سه روز ذخیره می شوند ممکن است تحت رشد میکروبی یا تغییرات شیمیایی قرار گیرند که در دراز مدت می تواند منجر به سرطان کبد و معده شود.

چه عواملی باعث افزایش سرطان های دستگاه گوارش در ایران می شود؟

محمود زاده: افزایش سرطان های دستگاه گوارش در ایران تنها به عوامل ژنتیکی محدود نمی شود، بلکه سبک زندگی، تغذیه نامناسب، عدم آموزش صحیح و تبلیغات ناسالم نقش بسزایی در شیوع این بیماری ها دارد. در گروه های سنی پایین تر نیز به دلیل شکل گیری عادات غذایی غلط از دوران کودکی احتمال ابتلا به بیماری های گوارشی و حتی سرطان معده وجود دارد. ذائقه غذایی کودکان از همان سال های اولیه زندگی شکل می گیرد و خانواده ها و سیستم آموزشی کشور باید در این زمینه مسئولانه تری عمل کنند.

در سال‌های گذشته رسانه‌های جمعی از جمله تلویزیون به جای ترویج فرهنگ تغذیه سالم، محصولات شور و مضری مانند پفک و چیپس را تبلیغ می‌کردند. ما هنوز به ندرت شاهد برنامه هایی هستیم که به کودکان بیاموزند که مصرف غذاهای شور و فست فودها می تواند در آینده منجر به سرطان معده یا سرطان دستگاه گوارش شود.

بسیاری از آجیل ها و غذاهای فصلی مانند شب عید و آجیل شب یلدا به دلیل نگهداری نامناسب و آلودگی قارچی می توانند خطرناک باشند. این مواد در صورت استفاده طولانی مدت باعث سرطان کبد و معده می شوند. با وجود این، نظارت موثر و جدی بر ایمنی مواد غذایی در کشور وجود ندارد.

نقش تبلیغات غیرمستقیم سیگار در رسانه ها و نمایشنامه ها عامل خطرناکی در شکل گیری الگوهای رفتاری نادرست در بین جوانان است و در بسیاری از سریال ها و فیلم ها سیگار به صورت عادی نشان داده می شود و این در حالی است که سیگار یکی از عوامل اصلی سرطان مری و سرطان های دستگاه گوارش است.

یکی از نکات قابل توجه ارزان بودن سیگار در ایران نسبت به کشورهای اروپایی و آمریکایی است. در حالی که بسیاری از کالاها و خدمات در کشور افزایش قیمت داشته اند، قیمت سیگار در سطح پایینی باقی مانده است. موضوعی که باعث مصرف بیشتر دخانیات در بین اقشار مختلف جامعه شده است.

برای کاهش سرطان های دستگاه گوارش در ایران باید آموزش تغذیه سالم از سنین ابتدایی، کنترل تبلیغات مواد غذایی ناسالم و نظارت بر خوراکی ها به صورت همزمان اجرا شود و بدون اصلاح فرهنگ تغذیه و رفتارهای اجتماعی، سرطان های دستگاه گوارش در کشور افزایش یابد.