عفونتی به قدمت تاریخ؛ منشأ جذام کجا بود؟ / موفقیت ایران در رفع این بیماری / کدام استان ها جذام بودند؟

الهه جعفرزاده: جذام یک بیماری عفونی مزمن است که به پوست، اعصاب و غشای مخاطی حمله می کند و باعث ایجاد لکه های سفید روی پوست، بی حسی، ضعف عضلانی و فلج می شود.

جذام یکی از قدیمی ترین بیماری های عفونی شناخته شده در جهان است و سابقه آن به حداقل 1400 سال قبل باز می گردد. به طوری که این بیماری حتی در کتاب مقدس نیز ذکر شده است. بر اساس اعلام مرکز بین المللی جذام در سال 2004، 460000 مورد جذام در جهان تشخیص داده شد که نسبت به سال 2003 با 515000 مورد تشخیص کاهش چشمگیری داشته است. این آمار همچنین حاکی از آن است که 43 درصد از این بیماران با عصا حرکت می کنند، 12 درصد آنها کودک و 3 درصد معلول هستند.

ریشه لفظی جذام

بشریت هزاران سال است که با جذام دست و پنجه نرم می کند. بیماری جذام یا جذام (Leprosy) که در زمان های قدیم «خوره» نامیده می شد، از کلمه لاتین «lepra» به معنای فلس مانند گرفته شده است. جذام به «هانسن» نیز معروف است که به نام کاشف این بیماری (گرهارت آرمور هانسن) اشاره دارد.

تاریخچه جذام در جهان/ آثار جذام در مومیایی های مصری

اگرچه تعیین منشا جذام دشوار است، اما منشا این بیماری را می توان همزمان با ظهور انسان های اولیه دانست.

چینی ها از 500 سال قبل از میلاد مسیح این بیماری را می شناختند. این بیماری در سال 1350 ق.م. که قدیمی ترین توصیف این بیماری است.

آثار جذام به عنوان اولین بیماری عفونی انسان در اجسام مومیایی شده مشاهده شد و در کتاب مقدس نیز به این بیماری اشاره شده است. قدیمی ترین مورد اثبات شده جذام در مومیایی های مصری یافت می شود و قدیمی ترین سوابق مکتوب این بیماری در متون مقدس هندی به 600 سال قبل از میلاد برمی گردد.

علت گسترش بیماری جذام در اروپا در قرون وسطی جنگ های صلیبی بود و قرن سیزدهم اوج این بیماری محسوب می شود. در قرن شانزدهم، جذام به طور کامل از فهرست بیماری های مزمن در اروپای مرکزی حذف شد.

براساس اسناد موجود، جذام از خاور دور و هند سرچشمه گرفته، در قرن چهارم قبل از میلاد توسط سربازان اسکندر مقدونی به خاورمیانه و اروپا آورده شده و در قرون وسطی در اروپا به اوج خود رسیده است. اما پس از انقلاب صنعتی در اوایل قرن بیستم، قبل از اینکه هر درمانی کشف شود، به تنهایی کنترل شد.

بررسی ها نشان می دهد که این بیماری در هند، ماداگاسکار، موزامبیک، نپال و تانزانیا که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و از نظر اقتصادی ضعیف هستند، بیشتر دیده می شود.

بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی و کاهش تعداد افراد خانواده تا حدودی در کنترل این بیماری موثر بود.

وضعیت بیماری در ایران

طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، زمانی که شیوع یک بیماری در کشوری به 1 در 10000 مورد برسد، آن بیماری حذف شده تلقی می شود. بر اساس گزارش این سازمان، ایران جزو کشورهایی است که قبل از سال 2000 موفق به حذف جذام به عنوان یک معضل بهداشت عمومی شده و شیوع جذام را به کمتر از یک مورد در هر 10000 نفر کاهش داده است.

مسیر مناطق جذام خیز کشور از خراسان شروع و از مازندران، گیلان و آذربایجان می گذرد و به کردستان و کرمانشاه منتهی می شود.

ایران با شیوع 5 تا 15 مورد جذام در هر 10000 نفر در 25 سال گذشته یکی از مناطق هیپرآندمیک جذام در جهان محسوب می شود. اما در حال حاضر بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی با کمتر از یک مورد ابتلا به جذام به ازای هر 10000 نفر، جزو کشورهایی است که به سطح حذف جذام رسیده است.

علل و عوامل جذام

علت این بیماری قرن ها مشخص نبود اما در سال 1873 عامل جذام به عنوان اولین باکتری بیماری زا در انسان کشف شد. در واقع جذام را می توان اولین بیماری عفونی کشف شده در نظر گرفت. جذام توسط Mycobacterium leprae یا باسیل هانسن (باکتری اسید سریع) ایجاد می شود.

برخلاف تصور عموم، این بیماری به راحتی مسری نیست و برای انتقال باسیل از فرد بیمار به فرد سالم، تماس نزدیک و طولانی مدت لازم است. جذام عمدتاً پوست، اعصاب محیطی، دستگاه تنفسی و چشم ها را درگیر می کند و باعث مشکلات پوستی و آسیب به اعصاب بدن می شود.

اولین علامت جذام در اکثر بیماران وجود لکه های رنگ پریده روی پوست و بی حسی انگشتان دست و پا است و اگر فرد پس از مشاهده این علائم اقدام به درمان نکند، دچار عوارض بسیار جدی می شود.

مشکلات پوستی ناشی از جذام عبارتند از:

• لکه های رنگ پریده روی پوست
• ضخیم شدن و خشک شدن پوست
• ریزش ابرو و مژه
• ایجاد یک زائده در لبه گوش
• زخم های پوستی بدون درد

جذام در مراحل پیشرفته تر و در صورت آسیب به اعصاب بدن علائم زیر را به همراه خواهد داشت:

• بی حسی نواحی پوست
• تحلیل رفتن عضلات
• مشکلات بینایی و نابینایی
• از دست دادن انگشتان دست و پا و غضروف بینی
• ناتوانی

به دلیل از دست دادن عصب و حس اعضای بدن در این بیماری، بیمار دردهای ناشی از جراحات، شکستگی ها و سوختگی ها را احساس نمی کند و این باعث ایجاد زخم، عفونت و از دست دادن اعضا می شود.

روش درمان جذام

امروزه این بیماری قابل درمان است. برای درمان عفونت این بیماری، پزشک آنتی بیوتیک های خاصی را تجویز می کند که باید از 6 ماه تا یک سال مصرف شود. اگر فرد مبتلا به جذام شدید باشد، دوره درمان آنتی بیوتیکی طولانی تر خواهد بود.

آنتی بیوتیک ها فقط عفونت ناشی از جذام را درمان می کنند و پیشرفت بیماری را متوقف می کنند، اما آسیب عصبی و عوارض آن را التیام نمی بخشند.

۴۷۲۳۲