زخم های کوچک، خطرات بزرگ؛ سرطان دهان را جدی بگیرید – خبرگزاری مهر ایران و جهان

خبرگزاری مهر – گروه سلامت: در جامعه بسیاری از بیماران با انواع سرطان ها مواجه هستند. بیماری هایی که شاید برای عموم مردم آشنا نباشند، اما از اهمیت پزشکی بالایی برخوردارند. اهمیت این بیماری ها از دو جنبه است. از یک سو درمان های سختی دارند و از سوی دیگر به طور مستقیم بر کیفیت زندگی و ظرفیت عملکردی بیماران در آینده تأثیر می گذارند. یکی از این سرطان های مهم سرطان حفره دهان است که از پوشش داخلی دستگاه گوارش یا مخاط دهان منشا می گیرد.

در همین رابطه خبرنگار مهر با محمد شیرخدا، فوق تخصص جراحی سرطان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران گفتگو داشت

سرطان دهان چگونه ایجاد می شود؟

شیرخدا: هر انسان یک پوشش محافظ روی بدن دارد که به آن پوست می گوییم که شبیه به این پوشش داخل دستگاه گوارش است که به آن مخاط می گویند. هنگامی که غذا از طریق لب و دهان وارد بدن می شود، از حفره دهان، حلق، مری، معده تا روده بزرگ با این مخاط در تماس است. همان پوشش مخاطی در دستگاه تنفسی نیز وجود دارد. از حفره بینی تا ریه ها، مجاری تنفسی با یک لایه مخاطی پوشیده شده است.

از آنجایی که پوست سطح بیرونی بدن را می پوشاند، مخاط نیز پوشش داخلی اندام های داخلی است، همانطور که پوست ممکن است از بیماری های مختلفی از جمله سرطان پوست رنج ببرد، این بافت مخاطی نیز می تواند تحت تاثیر سرطان قرار گیرد. در حفره دهان، مخاط نواحی مختلفی را می پوشاند: سطح داخلی لب ها، زبان، کف و سقف دهان و حتی لوزه ها. اگر این بافت مخاطی دچار تغییرات غیرطبیعی شود، ممکن است فرد به سرطان دهان یا سرطان زبان مبتلا شود.

سرطان هرگز ناگهانی و بدون مقدمه شروع نمی شود و سلول های طبیعی باید چندین مرحله را طی کنند تا به سلول های سرطانی تبدیل شوند. در ابتدا، سلول های سالم ممکن است دچار افزایش غیرطبیعی در تقسیم شوند که به آن هیپرپلازی (بزرگ شدن اندام سرطانی) می گویند. در مرحله بعد، شکل سلول ها تغییر می کند و به حالتی غیر طبیعی تبدیل می شوند که به آن دیسپلازی (رشد یا رشد غیرطبیعی سلول ها و بافت های بدن) می گویند. با پیشرفت این تغییرات، سلول ها به مرحله ای می رسند که قدرت حمله به بافت های مجاور را به دست می آورند. در این مرحله سرطان شکل گرفته است.

در مورد سرطان حفره دهان، سلول های سرطانی ابتدا در مخاط زبان یا کف دهان رشد می کنند و سپس می توانند به عضلات زبان، ناحیه گردن و حتی اندام هایی مانند ریه و کبد گسترش یابند. این روند نشان می دهد که سرطان دهان یک بیماری پیشرونده است که از تغییرات سلولی شروع می شود و منجر به تهاجم بافت می شود.

عوامل خطر و علل سرطان دهان چیست؟

شیرخدا: دو عامل خطر اصلی در ایجاد سرطان دهان دخیل هستند. این عوامل باعث می شوند که سلول های طبیعی از عملکرد طبیعی خود خارج شده و به سمت بدخیمی حرکت کنند. در این حالت سلول هایی که به طور معمول شکل منظم و مشخصی دارند تبدیل به سلول های نامنظم و مهاجم می شوند، چنین سلول هایی توانایی نفوذ به بافت های اطراف را پیدا می کنند و ساختار طبیعی دهان را مختل می کنند.

زمانی که ساختار سلولی دستخوش تغییرات ژنتیکی می شود، این نظم از بین می رود و فرآیند سرطانی آغاز می شود. سرطان حفره دهان یکی از بیماری های جدی دستگاه گوارش فوقانی است که با تغییرات تدریجی در سلول های مخاطی شروع می شود. شناخت مراحل رشد، تشخیص زودهنگام و توجه به عوامل خطر می تواند نقش موثری در پیشگیری و درمان این بیماری داشته باشد. آگاهی عمومی از ساختار مخاط دهان و رفتار سلول های طبیعی به ویژه در جلوگیری از پیشرفت سرطان مهم است.

سلول سرطانی چگونه ایجاد می شود؟

شیرخدا: سلول‌های سالم بدن برای تبدیل شدن به سلول‌های سرطانی باید مراحلی را طی کنند که این فرآیند بدون وجود عامل محرک انجام نشود. عواملی که باعث می شود سلول طبیعی از تقسیم منظم و کنترل شده خود خارج شود و به طور غیرقابل کنترلی رشد کند، میکروفاکتورها یا عوامل خطر نامیده می شوند.

به عنوان مثال در سرطان پوست قرار گرفتن بیش از حد در معرض نور خورشید باعث می شود سلول های پوست از کنترل خارج شده و به سلول های سرطانی تبدیل شوند، به همین ترتیب در سرطان دهان عواملی وجود دارد که عمل کرده و سلول های طبیعی را به سمت سلول های بدخیم سوق می دهد.

عوامل خطر اصلی در سرطان دهان چیست؟

شیرخدا: یکی از مهم ترین عوامل میکروبی سرطان دهان، سیگار کشیدن و کشیدن مواد مخدر، الکل و مشروبات الکلی است. الکل می تواند محرک مهمی در ایجاد سرطان های دهان و گلو باشد، اما در مورد سیگار، این موضوع گسترده تر است زیرا هر نوع ماده سیگاری که دود آن از طریق دهان وارد بدن شود، می تواند خطرناک باشد. این عوامل خطر عبارتند از سیگار، قلیان، تریاک، ماری جوانا و سایر مواد و استنشاق این دودها سلول های مخاط دهان را تحریک کرده و زمینه را برای تغییرات سلولی و رشد غیر طبیعی فراهم می کند.

مصرف همزمان سیگار و الکل چه تاثیری بر سرطان دهان دارد؟

شیرخدا: یکی از نکات نگران کننده در زمینه سرطان دهان، اثر ترکیبی و تشدید کننده سیگار و الکل است، به این معنی که هر یک از این عوامل به تنهایی احتمال ابتلا را افزایش می دهند، اما استفاده همزمان از آنها باعث چند برابر شدن احتمال ابتلا به سرطان می شود.

به عبارت دیگر مصرف سیگار یا الکل به تنهایی خطر را تا سطح دو افزایش می دهد، مصرف همزمان این دو می تواند این خطر را تا ده برابر افزایش دهد. این اثر تشدید کننده یکی از مهم ترین یافته های تحقیقات اخیر در زمینه سرطان های دهان است.

متاسفانه مصرف سیگار و مشروبات الکلی در جامعه رو به افزایش است و آگاهی عمومی از مضرات ترکیب این دو عامل در پیشگیری از سرطان دهان و حلق نقش اساسی دارد. شناخت عوامل ریز و کاهش تماس با محرک ها می تواند گام موثری در کنترل بروز این بیماری خطرناک باشد.

دانستن علائم اولیه چقدر در رد درمان سرطان دهان نقش دارد؟

شیرخدا: شناخت علائم اولیه سرطان دهان نقش بسیار مهمی در تشخیص زودهنگام و درمان موثر این بیماری دارد. افراد باید بدانند که چه تغییراتی در داخل دهان می تواند نشانه خطر باشد و چه زمانی لازم است به متخصص مراجعه کنند.

در انکولوژی، هرگونه تغییر در مخاط دهان، زبان یا حفره دهان می تواند یک علامت هشدار دهنده باشد. این تغییر ممکن است به صورت زخم، التهاب، لکه های سفید یا قرمز در داخل دهان ظاهر شود، اگرچه بسیاری از افراد ممکن است ضایعات موقتی مانند آفت دهان را تجربه کنند که معمولاً پس از چند روز برطرف می شود. اما گاهی این تغییرات ساده نیستند.

چه تغییراتی در دهان را باید جدی گرفت؟

شیرخدا: اگر فردی متوجه علائمی در دهان خود شود، مانند تشکیل پلاک‌های سفید یا قرمز روی زبان، لب‌ها، لثه‌ها یا سقف دهان، وجود زخم یا التهاب دردناک که پس از دو تا سه هفته بهبود نمی‌یابد، تغییر رنگ یا شکل مخاط دهان و احساس سوزش، تورم، یا ضخیم شدن ناحیه خاصی در دهان به پزشک مراجعه کند.

در بسیاری از موارد، این تغییرات ممکن است ناشی از غذاهای تند، تند یا تند باشد. به عنوان مثال، مصرف بیش از حد گردو، بادمجان سرخ شده یا فست فودهای تند می تواند باعث تحریک موقت دهان شود. اما اگر ضایعه طی دو تا سه هفته با رعایت رژیم غذایی ملایم و پرهیز از سیگار و الکل بهبود نیافت، فرد حتما باید به پزشک مراجعه کند.

مراجعه به انکولوژیست چقدر اهمیت دارد؟

شیرخدا: اگر بعد از سه هفته ضایعه همچنان باقی بماند، لازم است پزشک از بافت مورد نظر نمونه (بیوپسی) گرفته و برای بررسی دقیق به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال کند. بررسی بافت زیر میکروسکوپ به پزشکان کمک می کند تا تشخیص دهند که آیا تغییرات مشاهده شده خوش خیم هستند یا نشانه سرطان دهان در مراحل اولیه هستند.

در این شرایط، بیماران باید مستقیماً به پزشکان سرطان (انکولوژیست) مراجعه کنند. مراجعه به افراد غیرمتخصص یا درمان های غیرعلمی ممکن است تشخیص را به تاخیر بیندازد و منجر به ایجاد سرطان دهان شود.

اگر متوجه زخم، لکه یا تغییر رنگ در داخل دهان خود شدید که بیش از سه هفته از بین نمی رود، حتما به یک متخصص سرطان یا دندانپزشک آشنا با ضایعات دهانی مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام می تواند درمان را ساده کرده و از گسترش بیماری جلوگیری کند.

با وجود پیشرفت های پزشکی، درمان سرطان حفره دهان و زبان هنوز یکی از چالش برانگیزترین حوزه های درمان سرطان است. در سال گذشته، اگرچه تحقیقات جدید نتایج امیدوارکننده ای را در زمینه درمان های هدفمند و داروهای جدید ارائه کرده است، اما به طور کلی، روند درمان این سرطان ها همچنان دارای محدودیت های زیادی است.

سرطان دهان چگونه درمان می شود؟

شیرخدا: سرطان دهان و زبان یک نوع سرطان بسیار تهاجمی است، به این معنا که سلول های سرطانی در این بیماری تمایل زیادی به حمله به بافت های مجاور دارند. برای مثال، توده‌ای که ابتدا روی زبان ایجاد می‌شود ممکن است به سرعت به کف دهان، غدد لنفاوی گردن، ریه‌ها، استخوان‌ها و حتی کبد گسترش یابد.

بر اساس تقسیم بندی مرحله، شانس درمان بیماران متفاوت ارزیابی می شود، یعنی ممکن است فرد در مرحله اول که تومور به زبان محدود می شود شانس بهبودی داشته باشد، احتمال بهبودی حدود 70 درصد است، در مراحل میانی، این شانس به حدود 50 درصد کاهش می یابد، اما در مراحل پیشرفته، زمانی که متاستاز رخ می دهد (سرعت سرطان به اندام های دیگر، مانند سرطان ریه و سرطان به سایر اندام ها خواهد رسید). صفر

عوارض درمان سرطان دهان چیست؟

شیرخدا: درمان این سرطان ها معمولا شامل جراحی های بزرگ، شیمی درمانی و پرتودرمانی است. اگرچه این درمان ها می توانند توده های سرطانی را از بین ببرند، اما در بسیاری از موارد با عوارض عملکردی و ظاهری جدی همراه هستند.

جراحی ممکن است باعث تغییر در شکل صورت و فک شود و عملکردهایی مانند صحبت کردن، بلع و تنفس را دشوار کند. در برخی از بیماران، پس از درمان، تغذیه خوراکی ممکن نیست و نیاز به لوله تغذیه مستقیم به معده وجود دارد. همچنین آسیب به حنجره و تارهای صوتی ممکن است منجر به از دست دادن صدای طبیعی بیمار شود و در برخی موارد بیمار مجبور به تنفس از طریق نای در گردن شود.

تشخیص زودهنگام و پیشگیری چقدر مهم است؟

شیرخدا: تشخیص زودهنگام سرطان دهان مهمترین عامل موفقیت درمان و حفظ کیفیت زندگی بیمار است و مراجعه دیرهنگام باعث گسترش ضایعه، دشوارتر شدن درمان و افزایش احتمال عوارض می شود.

برای پیشگیری از بروز این بیماری خطرناک دو اقدام اساسی به افراد توصیه می شود که سیگار، قلیان، دخانیات و الکل را از زندگی خود حذف کنند تا خطر ابتلا به سرطان دهان را تا حد زیادی کاهش دهند. اگرچه درمان سرطان دهان و زبان هنوز با مشکلات زیادی همراه است، اما پیشگیری همیشه آسان‌تر، ارزان‌تر و کمتر از درمان است.