راز تعادل در زندگی مدرن؛ معنویت چگونه بحران ها را کنترل می کند؟ – خبرگزاری مهر اخبار ایران و جهان

خبرگزاری مهر _ گروه سلامت: در روزگاری که اضطراب، فشار روانی و فرسودگی شغلی از مهم‌ترین آسیب‌های جوامع معاصر به شمار می‌رود، مفهوم «سلامت معنوی» اهمیت بیشتری یافته و این مفهوم که در نزد بسیاری هنوز ناشناخته است و یا آن را محدود به باورهای دینی می‌دانند، در واقع یکی از ارکان اصلی سلامت انسان در کنار جنبه‌های جسمی، روانی و اجتماعی است.

سلامت معنوی نه تنها منجر به رضایت درونی و آرامش فردی می شود، بلکه نقش تعیین کننده ای در افزایش بهره وری، اخلاق حرفه ای و رضایت از زندگی در محیط های کاری، آموزشی و اجتماعی دارد.

در همین رابطه خبرگزاری مهر در گفتگو با «حجت الاسلام عبدالله سلطانی شایان، مسئول حوزه نمایندگی فقیه دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله» بر آن شدیم ابعاد مختلف سلامت معنوی، تمایز آن با معنویت دینی و نقش آن در ارتقای نظام شایسته سالاری و رضایت شغلی را بررسی کنیم.

در این گفتگو به عنوان اولین سوال از مفهوم، ابعاد و جایگاه سلامت معنوی در نظام دانشگاهی و اجتماعی پرسیدیم.

سلامت معنوی مفهومی عمیق تر از سلامت جسمی و روانی است و بسیاری از افراد آن را به رضایت شغلی یا احساس خوب رفاه تقلیل می دهند، در حالی که سلامت معنوی نوعی تعادل درونی و هدفمند است که باعث می شود فرد در زندگی شخصی، شغلی و اجتماعی خود احساس معنا و آرامش کند.

سلامت معنوی برای هر فرد منحصر به فرد است

همانطور که طرحواره های ذهنی افراد با یکدیگر متفاوت است، مسیر سلامت معنوی نیز برای هر فردی منحصر به فرد است. هیچ نسخه ای برای همه وجود ندارد. ابتدا باید روحیه، شخصیت و وضعیت روحی افراد را سنجید تا بتوان مشخص کرد چه کسی در چه موقعیتی آرام‌تر و کارآمدتر خواهد بود.

نقش مدیران در ارتقای سلامت معنوی سازمانی

مدیران و تصمیم گیرندگان نقش اساسی در ایجاد سلامت معنوی دارند. فردی که مسئولیت انتخاب نیرو را بر عهده دارد باید از سلامت روحی و روانی برخوردار باشد تا بتواند افراد مناسب را در جای مناسب قرار دهد. سلامت معنوی زمانی محقق می شود که نظام شایسته سالاری در سازمان ها مستقر شود و افراد با توجه به استعداد خود در این سمت فعالیت کنند.

معنویت درمانی؛ نگاهی علمی به بعد غیر مادی انسان

سلامت معنوی نه تنها یک پدیده دینی است، بلکه رویکردی روانی و فلسفی به انسان دارد. در روانشناسی مفهومی به نام «روح درمانی» وجود دارد که بر وجود بعد غیر مادی در انسان تأکید دارد. در این دیدگاه فرد می تواند از طریق ارتباط با طبیعت، هنر یا ارزش های شخصی به تعادل و آرامش دست یابد.

تفاوت معنویت دینی با معنویت فلسفی

وقتی صحبت از ارزش گذاری می شود، تفاوت معنویت دینی و معنویت متعارف آشکار می شود. سلامت معنوی از دیدگاه دینی تنها احساس آرامش نیست، بلکه مبتنی بر جهان بینی، هدفمندی و اعتقاد به زندگی پس از مرگ است. از این منظر مفاهیمی مانند صبر، امید و رضایت درونی معنای عمیق تری پیدا می کنند.

سلامت معنوی؛ نیاز به تعریف یک جهان بینی روشن

برای رسیدن به سلامت معنوی ابتدا باید نوع نگاه انسان به زندگی را مشخص کرد. اگر زندگی را فقط در متن دنیا ببینیم، معنویت ما نیز مادی و گذرا خواهد بود، اما اگر به آخرت بنگریم، صبر و رضایت معنا و عمق واقعی خود را می یابد.

فرد سالم؛ کسی که معنای زندگی را پیدا کرده است

سلامت معنوی مسیری فردی و پویا است که با خودشناسی آغاز می شود و تا تحقق معنا در زندگی ادامه می یابد. یک فرد سالم تنها کسی نیست که بیماری نداشته باشد، بلکه کسی است که در زندگی خود معنایی پیدا کرده و بین بدن، ذهن، جامعه و روح به تعادل رسیده باشد.

سلامت معنوی؛ مبانی اخلاق پزشکی و کیفیت آموزش در بیمارستان ها

رابطه بین سلامت معنوی و سلامت جسمی در دیدگاه دینی کاملاً مرتبط است. از دیدگاه اسلام و ملاصدرا، عقل سالم در بدن سالم شکل می‌گیرد و بدن وسیله‌ای برای تجلی روح و معنویت است، بنابراین برای اینکه انسان توانایی رشد و تجربه سلامت معنوی را داشته باشد، باید بدن سالمی داشته باشد. توجه به تغذیه مناسب، مدیریت ورزش و خواب و فرآیندهای شاداب بخشی از این چارچوب سلامت جسمانی است که زمینه را برای سلامت معنوی فراهم می کند.

ابن سینا در زیبایی شناسی خود تأکید می کند که هر که در این دنیا عاشق نشود لذت واقعی را تجربه نخواهد کرد. در دیدگاه اسلام، دنیا وسیله ای برای دریافت مواهب الهی و تربیت معنوی است و بدن به عنوان یکی از مصادیق عالم باید سالم باشد تا بتواند این مواهب را درک کند. این رویکرد نشان می‌دهد که رهبانیت یا ترک لذت‌های دنیوی در اسلام معنا ندارد. بلکه رعایت چارچوب ها و برخورداری از لذات معقول جزء سلامت معنوی محسوب می شود.

در حوزه پزشکی، سلامت معنوی تأثیر مستقیمی بر اخلاق حرفه‌ای پزشک دارد و با سلامت معنوی خود، پزشک می‌تواند احساس مسئولیت بالایی در قبال بیماران داشته باشد و خود را خدمتگزار جامعه بداند و این نگاه، پزشک را به نماینده خدا در اصلاح و مراقبت از نظام خلقت و خلقت تبدیل می‌کند و ارتقای سلامت معنوی پزشک به طور مستقیم کیفیت اخلاق پزشکی او را افزایش می‌دهد.

سلامت معنوی همچنین می تواند در کاهش تأثیر قصور پزشکی ناخواسته مؤثر باشد. زیرا پزشک با درک وظایف و مسئولیت های خود در قبال بیماران دقت و تعهد بیشتری در مراقبت خواهد داشت. رعایت حریم خصوصی بیمار، مدیریت تعداد بیماران در اتاق و ورود مستقیم پزشک به فرآیند معاینه از مصادیق عملی این سلامت معنوی است.

در حوزه تعلیم و تربیت، رابطه معلم و دانش آموز نقش حیاتی در پرورش سلامت معنوی دارد.

سلامت معنوی را نمی توان مستقیم و فقط از طریق آموزش منتقل کرد. بلکه یک چارچوب آموزشی است که استاد با الگوی عملی، گفت و گو و همراهی با دانشجو زمینه شکل گیری آن را فراهم می کند. اساتیدی که وقت می گذارند و فرآیندهای اخلاقی و معنوی را با دانشجویان تجربه می کنند، می توانند این گذار را به خوبی انجام دهند و در عین حال سلامت معنوی دانشجویان را تقویت کنند.

به این ترتیب سلامت معنوی نه تنها زیربنای اخلاق حرفه‌ای و کیفیت مراقبت‌های پزشکی است، بلکه نقشی محوری و بی‌بدیل در آموزش پزشکی و ارتباط بین اساتید و دانشجویان دارد.

سلامت معنوی پزشک و تعامل با بیمار

سلامت معنوی پزشک به معنای مهارت و توانایی او در تأمین نیاز واقعی بیمار است، نه صرفاً برآوردن خواسته های بیمار. پزشک باید بتواند با دانش و تجربه خود آنچه را که برای درمان و سلامت بیمار لازم است فراهم کند.

این مهارت حاکی از سلامت معنوی پزشک است و رابطه متقابل پزشک و بیمار را شکل می دهد. سلامت معنوی به لبخند زدن یا مهربان بودن محدود نمی شود. تخصص و انجام صحیح وظایف پزشکی مبنای آن است.

انسان متدین اما فاقد تخصص و یا متخصصی که با مسئولیت و تعهد عمل نمی کند، از سلامت معنوی واقعی برخوردار نیست. نمونه ای از این سلامت معنوی را می توان در پزشکانی مشاهده کرد که با تعهد انسانی و اخلاقی، بدون توجه به جهت گیری مذهبی، در شرایط بحرانی مانند درگیری غزه کار می کنند.

رازداری، مرزهای حرفه ای و سلامت معنوی

در اسلام، پزشک برای بیمار محرمانه تلقی می شود و اساساً این حریم برای ارائه مراقبت لازم است و در زمینه هایی مانند کلینیک های زیبایی یا جراحی های غیر ضروری رعایت این حدود ضروری است. اقدامات پزشکی باید متناسب با جنسیت، وضعیت بیمار و نیاز به درمان باشد و تخطی از حدود شرعی سلامت معنوی پزشک را زیر سوال می برد و ضرورت عقلی و پزشکی اجازه انجام برخی اقدامات را می دهد و رعایت این حدود نشان دهنده تعهد روحی و اخلاقی پزشک است.

سلامت معنوی و نسل نوجوان

برای نوجوانان و جوانان، شناخت نسل و فضای زندگی خود رمز انتقال سلامت معنوی است. نسل های دهه هشتاد و نود پرسشگر، مطالبه گر و سریع در تصمیم گیری هستند و عدم درک این ویژگی ها باعث بی احترامی و تعصب می شود. برای پرورش سلامت معنوی نوجوانان باید نیازها، خواسته ها و ادب آنان را شناخت و با الگوهای صحیح پهلوانی و الگوهای اخلاقی و دینی آنان را به نحوی مناسب راهنمایی کرد. انتقال قهرمان در قالب داستان، اسطوره و الگوهای واقعی تاریخی و مذهبی می تواند سلامت روحی و روانی نوجوانان را تقویت کند.

سلامت معنوی، حجاب و امنیت روانی

حجاب به عنوان یک ابزار و چارچوب اخلاقی و فرهنگی می تواند احساس امنیت روانی و آرامش را در نوجوانان و بزرگسالان ایجاد کند. رعایت چارچوب های دینی و اخلاقی در پوشش و رفتار به فرد کمک می کند تا در جامعه احساس امنیت و آرامش بیشتری کند و سلامت روحی و روانی خود را حفظ کند. ‌