آسیب‌ها و ساییدگی‌های زانو یکی از شایع‌ترین مشکلات اسکلتی – عضلانی در ورزشکاران حرفه‌ای و آماتور محسوب می‌شوند .
این آسیب‌ها، به‌ویژه در ورزش‌هایی همچون فوتبال، دو و میدانی، بسکتبال و اسکی، به دلیل اعمال نیروی مکرر و شدید به زانو، منجر به درد، التهاب و کاهش عملکرد می‌شوند .
درمان‌های غیرجراحی متعددی برای مدیریت این مشکلات وجود دارد، از جمله داروهای ضدالتهاب، فیزیوتراپی و پی آر پی زانو ، تزریق ژل زانو (اسید هیالورونیک)، به دلیل ویژگی‌های ویسکوالاستیک و روان‌کنندگی، به‌عنوان یکی از درمان‌های مؤثر و پرکاربرد شناخته می‌شود .
ژل زانو (اسید هیالورونیک) چیست و چگونه عمل می‌کند؟
اسید هیالورونیک یک پلی‌ساکارید طبیعی است که به عنوان جزء اصلی مایع سینوویال شناخته می‌شود و نقشی کلیدی در روان‌کاری مفصل و جذب ضربه ایفا می‌کند . در شرایط دژنراتیو و التهابی، مایع سینوویال رقیق و کم‌کیفیت می‌شود و منجر به اصطکاک و التهاب بیشتر می‌گردد. تزریق ژل زانو، مایع سینوویال را تقویت کرده و لایه‌ای محافظ بین سطوح غضروفی ایجاد می‌کند. این تزریق همچنین اثر ضدالتهابی دارد و به بهبود عملکرد سلول‌های سینوویال کمک می‌کند.
سرعت بازگشت ورزشکاران به فعالیت پس از تزریق ژل
سرعت بازگشت به فعالیت‌های ورزشی از جمله شاخص‌های کلیدی موفقیت درمان برای ورزشکاران محسوب می‌شود. تزریق ژل زانو، به دلیل بهبود درد و عملکرد مفصل، بازگشت به تمرین و مسابقه را تسهیل می‌کند .مطالعات نشان می‌دهند ورزشکاران پس از تزریق اسید هیالورونیک معمولاً ظرف 1 تا 2 هفته می‌توانند فعالیت سبک را از سر بگیرند و پس از 3 تا 6 هفته به تمرینات سنگین‌تر بازگردند .
مطالعه‌ی موردی
یک کارآزمایی بالینی در سال 2017 بر روی ورزشکاران مبتلا به آرتروز زانو نشان داد افرادی که تزریق اسید هیالورونیک دریافت کرده‌اند، به طور میانگین 32 درصد زودتر از گروه شاهد بدون تزریق به فعالیت کامل بازگشته اند. این بهبود سرعت بازگشت به فعالیت، ناشی از کاهش درد، بهبود دامنه حرکتی و تحمل بار بیشتر مفصل بوده است.
بهبود عملکرد ورزشی پس از تزریق ژل
علاوه بر بازگشت سریع‌تر به فعالیت، عملکرد ورزشی ورزشکاران نیز پس از تزریق ژل به طور قابل‌توجهی بهبود می‌یابد. نتایج ارزیابی‌های عملکردی مانند آزمون پرش عمودی، آزمون چابکی و دو ۲۰ متر نشان می‌دهد ورزشکاران با درد کمتر و سفتی کمتر زانو، کارایی بهتری دارند .
مکانیزم بهبود عملکرد
بهبود عملکرد ورزشی پس از تزریق ژل زانو را می‌توان به عوامل زیر نسبت داد:
– افزایش دامنه‌ی حرکتی: اسید هیالورونیک کمک می‌کند اصطکاک بین سطوح مفصلی کاهش یابد و دامنه‌ی خم و بازشدن زانو بیشتر شود.
– بهبود حس عمقی و ثبات زانو: عملکرد بهتر حس عمقی به ورزشکار این امکان را می‌دهد تا حرکات دقیق تر و باثبات تری انجام دهد .
– کاهش التهاب و درد: ژل زانو التهاب مایع سینوویال را کم کرده و از این طریق از شدت درد می‌کاهد و ورزشکار را قادر می‌سازد با شدت بیشتری تمرین کند .
– افزایش اعتماد به نفس: کاهش درد و بهبود ثبات زانو باعث افزایش اعتماد به نفس ورزشکار و توانایی بازگشت به سطوح قبلی عملکرد می‌شود.
دوام اثر تزریق ژل زانو در ورزشکاران
ماندگاری اثر تزریق ژل معمولاً بین 3 تا 6 ماه است، ولی مطالعات نشان می‌دهد اثرات سودمند ممکن است تا یک سال ادامه داشته باشد. برای ورزشکارانی که به دلیل تقویم فشرده‌ی مسابقات نیاز به مدیریت مستمر علائم دارند، برنامه ریزی مناسب برای زمان‌بندی تزریق ژل اهمیت بالایی دارد. این تزریق ها غالباً پیش از شروع فصل رقابت‌ها یا در دوره‌ی آماده‌سازی انجام می‌شوند تا ورزشکار بتواند بدون محدودیت تمرین کرده و آماده‌ی مسابقه شود.
مقایسه‌ی ژل زانو با سایر مداخلات
1. ژل زانو در مقابل پی‌آرپی
پی‌آرپی یک مداخله‌ی محبوب دیگر برای مدیریت آسیب‌های زانوست. برخلاف ژل زانو که عمدتاً ویسکوزیته مایع سینوویال را افزایش می‌دهد، پی‌آرپی با تحریک بازسازی سلولی اثر می‌گذارد مطالعات نشان می‌دهند پی‌آرپی ممکن است نتایج بلندمدت بهتری داشته باشد، ولی ژل زانو برای تسکین سریع‌تر درد و بازگشت فوری‌تر به فعالیت مناسب‌تر است. این مزیت به‌ویژه برای ورزشکارانی اهمیت دارد که نیاز دارند در بازه‌ی زمانی کوتاه به مسابقات بازگردند.
2. ژل زانو در مقابل داروهای ضدالتهاب
تزریق ژل زانو برخلاف داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) یا تزریق کورتیکواستروئید، بدون عوارض سیستمیک است و خطر تحلیل رفتن غضروف ندارد . به همین دلیل، ژل زانو رویکردی ایمن‌تر برای استفاده‌ی مکرر در ورزشکاران حرفه‌ای محسوب می‌شود.
ملاحظات عملی و ریسک ها
اگرچه تزریق ژل زانو به طور کلی ایمن است، اما ممکن است عوارض موقتی همچون درد خفیف، تورم یا سفتی زانو پس از تزریق ایجاد شود
. رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و استراحت نسبی به مدت 24-48 ساعت پس از تزریق می‌تواند این علائم را به حداقل برساند. همچنین ورزشکاران باید قبل از بازگشت به فعالیت سنگین، یک برنامه‌ی توانبخشی مناسب شامل تمرینات تقویتی و کششی را انجام دهند.
سخن پایانی
تزریق ژل زانو یک مداخله‌ی غیرجراحی مؤثر برای ورزشکارانی است که دچار درد، التهاب و محدودیت عملکردی زانو هستند. این درمان، به دلیل خواص روان‌کاری و ضدالتهابی، سرعت بازگشت به فعالیت را به طور قابل‌توجهی افزایش داده و به بهبود عملکرد حرکتی کمک می‌کند. ژل زانو به‌ویژه برای ورزشکارانی مناسب است که نیاز دارند بدون وقفه‌ی طولانی و عوارض جانبی قابل‌توجه، به تمرینات و مسابقات بازگردند. با این حال، انتخاب این مداخله نیازمند ارزیابی دقیق توسط متخصص ارتوپدی یا پزشکی ورزشی است و برنامه‌ریزی مناسب برای بازتوانی و پیشگیری از آسیب‌های آینده را می‌طلبد.
