از خون آلوده تا کاهش انتقال در معتادان مسیر 4 دهه مبارزه با اچ آی وی – خبرگزاری مهر ایران و جهان

خبرگزاری مهر – گروه سلامت: ایدز که به عنوان سندرم نقص ایمنی اکتسابی نیز شناخته می شود، یکی از چالش برانگیزترین بیماری های قرن حاضر است. این بیماری نتیجه عفونت با ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) است که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می کند.

HIV ویروسی است که در خون انسان، مایعات جنسی و شیر مادر زندگی می کند. این ویروس سیستم ایمنی بدن شما را تضعیف می کند، بنابراین بدن شما برای مبارزه با میکروب ها، ویروس ها، قارچ ها و سایر مهاجمان مشکل خواهد داشت.

در همین رابطه خبرنگار مهر با مینو محرز، کارشناس و استاد بیماری های عفونی گفتگو داشت

سابقه شیوع بیماری HIV چیست؟

محرز: بیماری ویروسی HIV (HIV) حدود 40 سال پیش در جهان شناسایی شد و به سرعت در سراسر جهان گسترش یافت. در آن زمان به خصوص جوانان بیش از سایر گروه ها درگیر این بیماری بودند. تا سال 1996 هیچ درمان قطعی و موثری برای کنترل عفونت ناشی از ویروس اچ آی وی وجود نداشت و بیماران پس از اطلاع از بیماری به تدریج وارد مرحله پیشرفته عفونت شدند. مرحله ای که بدن بیمار به شدت آسیب پذیر می شود و از عفونت های فرصت طلب یا سرطان های خاص رنج می برد.

برای اولین بار در سال 63 در مورد ویروس اچ آی وی سخنرانی کردم و این موضوع به سرعت در جامعه پزشکی مطرح شد. پس از آن، سازمان بهداشت جهانی برنامه غربالگری افراد در معرض خطر را با ارائه کیت های تشخیص HIV به کشورهای مختلف آغاز کرد.

در آغاز برنامه‌های آزمایش و شناسایی در ایران، بیشترین موارد عفونت در بین بیمارانی که فرآورده‌های خونی وارداتی دریافت می‌کردند مشاهده شد. با انجام آزمایشات گسترده بر روی سایر گروه ها مشخص شد که مشکل خاصی در افراد دیگر وجود ندارد. اما در آن زمان خون های وارد شده از کشورهای دیگر گاهی آلوده بود و همین عامل باعث افزایش موارد بیماران هموفیلی و مصرف کنندگان این فرآورده ها می شد.

با شناسایی منبع آلودگی، روند کنترل و ضدعفونی خون های وارداتی به سرعت در دستور کار قرار گرفت و به تدریج این مشکل برطرف شد. پس از آن، تمرکز اپیدمی در ایران به سمت افراد مبتلا به اعتیاد تزریقی معطوف شد. استفاده از سرنگ های مشترک در زندان ها و مراکز توانبخشی یکی از مهم ترین دلایل شیوع HIV در این گروه بود.

از آنجایی که اعتیاد در ایران جرم محسوب می‌شود، بسیاری از مصرف‌کنندگان مواد روانه زندان شدند و شرایط پرخطر ناشی از استفاده از دستگاه‌های تزریقی رایج، زمینه شیوع این بیماری را فراهم کرد و در آن زمان اپیدمی شدید اچ‌آی‌وی در بین معتادان تزریقی به‌ویژه در زندان‌ها ایجاد شد و تعداد افراد مبتلا به سرعت افزایش یافت.

در سال‌های اولیه، هیچ درمان مؤثری برای HIV وجود نداشت و بسیاری از بیماران هموفیلی، اغلب جوان، جان خود را از دست دادند. تا اینکه پس از چند سال اولین داروی ضد ویروسی وارد بازار شد و امید تازه ای به بیماران داده شد. اما با وجود معرفی دو داروی جدید دیگر، اثربخشی این داروها همچنان محدود بود و درمان کامل HIV حاصل نشد.

بیماران ایدز چگونه درمان می شوند؟

محرز: از سال 1996 درمان های موثر برای ویروس اچ آی وی (HIV) وارد مرحله جدیدی شد و در آن سال سه داروی ضد ویروسی معرفی شد که به صورت ترکیبی به صورت کپسول یا دو دارو به طور همزمان مصرف می شد. این درمان ها توانستند امید به زندگی بیماران HIV را به سطح طبیعی برسانند. به طوری که تا زمانی که دارو مصرف می شود، فرد زندگی سالم و طبیعی خواهد داشت.

از همان ابتدای ورود داروهای ضد ویروسی به بازار جهانی، تلاش برای تهیه آنها در ایران انجام شد و بیماران از همان سال ها تحت درمان قرار گرفتند. حدود 30 سال است که این داروها زیر نظر وزارت بهداشت به صورت رایگان در اختیار بیماران اچ آی وی قرار می گیرد و بیماران می توانند با مراجعه به مراکز درمانی درمان خود را شروع کرده یا ادامه دهند. امروزه بیماران ایرانی اچ‌آی‌وی با ادامه درمان دارویی می‌توانند زندگی عادی و عمری طبیعی داشته باشند.

آیا داروی ایدز در کشور تولید شده است؟

محرز: در سال های گذشته پروژه ساخت داروی گیاهی برای درمان اچ آی وی در کشور آغاز شد. این دارو در مراحل آزمایشگاهی نتایج امیدوارکننده ای داشت و حتی با همکاری مشاورانی از هلند پیشرفت های چشمگیری حاصل شد. اما متاسفانه با تغییر دولت و عدم تخصیص اعتبار در مرحله نهایی این پروژه متوقف شد و تاکنون ادامه نداشته است.

آیا امکان باردار شدن زنان مبتلا به HIV وجود دارد؟

محرز: یکی از زیباترین تجربیاتی که در سالهای کارم داشته ام این است که زنان مبتلا پس از درمان کامل مجوز بارداری می گیرند و سطح ویروس به صفر می رسد. این بیماران پس از زایمان در حالی که نوزادانشان سالم هستند به مرکز مراجعه می کنند و دیدن زندگی عادی آنها برای ما بسیار خوشایند است.

درمان های جدید اچ آی وی در ایران و جهان این امکان را برای بیماران فراهم کرده است که در صورت پیگیری منظم و مصرف مداوم دارو، ازدواج، بارداری و زندگی اجتماعی عادی داشته باشند.

آیا بیماران به صورت رایگان درمان می شوند؟

محرز: در سراسر کشور، بیماران می توانند به راحتی به نزدیکترین مرکز درمان اچ آی وی مراجعه کرده و از خدمات رایگان شامل آزمایش، دارو و مشاوره بهره مند شوند. دستورالعمل ها و پروتکل های درمانی در همه مراکز یکسان است و پزشکان دقیقا می دانند که در هر مرحله از بیماری چه آزمایشاتی باید انجام شود و درمان باید چگونه پیش برود.

وزارت بهداشت مسئول ارائه دارو، تجهیزات آزمایشگاهی و خدمات پزشکی برای بیماران HIV است و بیماران هزینه هیچ یک از این اقدامات را پرداخت نمی کنند.
تشخیص اچ آی وی تنها با مراجعه داوطلبانه امکان پذیر است.

در ایران نیز مانند بسیاری از کشورهای جهان غربالگری عمومی HIV انجام نمی شود. زیرا از نظر هزینه و کارایی به صرفه نیست. در واقع، هر فردی که رفتار پرخطری مانند مصرف تزریقی مواد مخدر یا رابطه جنسی محافظت نشده دارد، باید به مراکز مشاوره و درمان اچ آی وی ارجاع داده شود و آزمایش شود.

در حال حاضر بیش از 200 مرکز درمانی اچ آی وی در سراسر ایران فعال هستند و خدمات تشخیصی، درمانی و مشاوره ای را به صورت کاملا رایگان به بیماران ارائه می دهند. تمامی این مراکز زیر نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت می کنند و پزشکان شاغل در آنها به طور مستمر در دوره های آموزشی تخصصی برای اجرای آخرین پروتکل های درمانی HIV شرکت می کنند.

نقش درمان زودهنگام در ایدز چیست؟

محرز: اگر فردی دیر مراجعه کند و بیماری وارد مرحله پیشرفته شود، سیستم ایمنی بدن به شدت ضعیف می شود و فرد دچار عفونت های فرصت طلب متعددی می شود. در این مرحله درمان بسیار مشکل است و ممکن است بیمار دچار عوارض شدید یا مرگ زودرس شود.

ممکن است فرد مبتلا تا 10 سال هیچ علامت قابل مشاهده ای نداشته باشد و تنها با انجام آزمایش می توان بیماری را تشخیص داد. بنابراین هرکسی که رفتار پرخطر داشته یا در معرض آلودگی احتمالی قرار گرفته است باید بدون ترس و تعصب به مراکز تخصصی مراجعه کند. تشخیص به موقع، درمان سریع و استفاده مداوم از داروها می تواند به بیمار کمک کند تا سال ها زندگی عادی و سالمی داشته باشد.