از استرس تا سرطان؛ آلودگی هوا چه ضرری برای بدن دارد؟ – خبرگزاری مهر اخبار ایران و جهان

خبرگزاری مهر – گروه سلامت: دو نوع اصلی آلودگی هوا شامل آلودگی هوای محیط (آلودگی فضای باز) ناشی از فعالیت کارخانه‌ها، نیروگاه‌ها و وسایل نقلیه‌ای که از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند، و آلودگی هوای خانگی (یا داخل خانه) که از سوزاندن موادی مانند زغال سنگ، چوب یا نفت سفید در فضاهایی با تهویه ضعیف ایجاد می‌شود. هم آلودگی هوای محیط و هم آلودگی هوای داخل خانه می تواند به یکدیگر کمک کند، زیرا هوا از داخل به خارج و بالعکس حرکت می کند.

در حالی که ذرات با قطر 10 میکرون یا کمتر می توانند به اعماق ریه ها نفوذ کنند و به آنجا برسند، ذرات مضر برای سلامت انسان ذرات با قطر 2.5 میکرون یا کمتر هستند. ذرات معلق 2.5 میکرونی می توانند از سد ریه عبور کرده و وارد سیستم گردش خون انسان شوند. آنها می توانند خطر ابتلا به بیماری های قلبی و تنفسی از جمله سرطان ریه را افزایش دهند.

در همین رابطه خبرنگار مهر با کوروش جعفریان، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و متخصص تغذیه گفتگویی داشت.

آیا آلودگی هوا عامل استرس است؟

جعفریان: آلودگی هوا در دسته «استرس های محیطی» قرار می گیرد، این پدیده می تواند فرآیندهای طبیعی بدن را مختل کند و سیستم ایمنی را در حالت دفاعی قرار دهد، بدن آلودگی موجود در هوا را به عنوان یک جسم خارجی شناسایی کرده و در برابر آن واکنش دفاعی نشان می دهد.

افرادی که سیستم ایمنی قوی‌تری دارند، به‌ویژه جوانان، معمولاً اثرات ناتوان‌کننده کمتری از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا احساس می‌کنند. با این حال، آسیب همچنان به بدن وارد می شود. اما گروه های حساس مانند کودکان، سالمندان، بیماران و افرادی که نقص سیستم ایمنی دارند، در هنگام بروز آلودگی بیشتر در معرض آسیب قرار می گیرند و در برخی موارد حتی احتمال مرگ نیز وجود دارد.

ناتوانی بدن در مقابله با آلودگی هوا می تواند عواقب جدی برای این گروه ها به همراه داشته باشد. تا زمانی که فرد نتواند آلودگی شدید را تحمل کند، خطر مرگ افزایش می یابد. اولین راهبرد پیشگیری دوری از محیط های آلوده است. مردم در صورت امکان از شهرهای بزرگ و صنعتی که آلودگی بیشتری دارند دوری کنند و به مناطق سالم تری مانند مناطق روستایی یا شهرهایی که هوای پاک تری دارند، مثلاً مناطق شمالی کشور بروند.

در صورت عدم امکان خروج از شهر آلوده، حداقل باید از حضور غیرضروری در محیط های آلوده خودداری کرد. مردم باید بررسی کنند که کدام مناطق شهر بیشترین آلودگی را دارند و از تردد در آن مناطق خودداری کنند. وی همچنین استفاده از ماسک‌های تنفسی استاندارد را در مواقع ضروری ضروری دانست، اگرچه ماسک‌ها 100 درصد از ورود ذرات مضر جلوگیری نمی‌کنند، اما می‌توانند آلودگی را به میزان قابل توجهی کاهش داده و به حفظ سلامت بدن کمک کنند.

راه حل جلوگیری از ورود آلودگی هوا به خون چیست؟

جعفریان: پیامدهای جدی آلودگی هوا بر بدن تاکید کرد: در صورت ورود آلاینده ها از طریق تنفس یا مصرف مواد غذایی آلوده، باید اقدامات لازم برای جلوگیری از ورود این ترکیبات به جریان خون و بدن سیستمیک انجام شود. آلودگی ممکن است از طریق تنفس یا حتی از طریق غذای آلوده وارد بدن شود. هدف ما باید این باشد که اجازه ندهیم این آلاینده ها وارد سیستم گردش خون شوند، زیرا آسیب های جدی تری ایجاد می کنند.

داشتن سیستم ایمنی قوی و یک سد دفاعی موثر نقش حیاتی در جلوگیری از ورود آلاینده ها به جریان خون دارد. اولین لایه دفاعی بدن لایه مخاطی در دستگاه تنفسی، ریه ها و تا حدودی دستگاه گوارش است. این لایه وظیفه جلوگیری از ورود آلودگی به خون و انجام اقدامات اولیه مقابله با آلاینده ها را دارد.

عوامل مختلفی مانند ژنتیک، شرایط محیطی، استرس و سبک زندگی می توانند بر استحکام این لایه مخاطی تأثیر بگذارند. با این حال، یکی از مهم ترین عواملی که می توان آن را تغییر داد، تغذیه مناسب است. تغذیه سالم یکی از کلیدی ترین راه های حفظ و تقویت سیستم دفاعی بدن است و در صورت داشتن تغذیه مناسب می توانیم سیستم ایمنی قوی تری بسازیم و از ضعیف شدن سد دفاعی بدن جلوگیری کنیم و از ورود آسان آلودگی هوا به بدن جلوگیری کنیم.

نقش برخی از غذاها در تقویت لایه دفاعی بسیار مهم است، ترکیباتی مانند امگا 3، ویتامین C و ویتامین A نقش مهمی در افزایش مقاومت بدن در برابر آلودگی هوا دارند و به ضعف سیستم ایمنی در شرایط آلودگی کمک می کنند.

آیا مصرف ویتامین برای تقویت لایه های دفاعی بدن ضروری است؟

جعفریان: دریافت کافی امگا 3 و ویتامین های ضروری می تواند از ورود آلاینده ها به جریان خون جلوگیری کند. مردم برای تامین امگا 3 باید از منابع دریایی استفاده کنند، انواع ماهی مانند تن، ساردین، سالمون و ماهی خال مخالی از بهترین منابع امگا 3 هستند و مصرف آنها می تواند نیاز روزانه بدن را تامین کند.

برخی روغن ها مانند روغن زیتون و روغن سویا نیز منابع خوبی از امگا 3 محسوب می شوند، دانه هایی مانند خرفه، بذر کتان و سویا نیز حاوی ترکیبات ارزشمند امگا 3 هستند و در شرایطی که امکان مصرف ماهی یا روغن های سالم برای فرد وجود ندارد، می توان از آنها استفاده کرد. اگر به منابع طبیعی دسترسی ندارید، مصرف مکمل های امگا 3 نیز توصیه می شود.

ویتامین A دارای منابع گیاهی و حیوانی است، اما معمولاً منابع گیاهی توصیه می شود زیرا همراه با ترکیبات ضد التهابی و پیش سازهای ویتامین A وارد بدن شده و به تقویت سیستم ایمنی کمک می کند. منابع گیاهی ویتامین A شامل غذاهایی مانند هویج، کدو تنبل، انبه، طالبی، گوجه فرنگی و انواع سبزیجات سبز رنگ است. این مواد حاوی بتاکاروتن هستند و در بدن به ویتامین A تبدیل می شوند و نقش مهمی در تقویت لایه دفاعی بدن دارند.

میوه ها و سبزیجاتی مانند پرتقال، لیموترش، نارنگی، پرتقال، خربزه، طالبی، اسفناج، فلفل، پیاز، پیاز و کلم منابع بسیار غنی ویتامین C هستند و مصرف آنها در روزهای آلودگی هوا ضروری است. همچنین مخاط ریه برای عملکرد صحیح به مقدار کافی ویتامین E نیاز دارد. در صورت کمبود این ویتامین، عملکرد لایه دفاعی بدن مختل می شود. بهترین منابع غذایی ویتامین E جوانه ها، سبوس، آجیل، تخم مرغ و برخی روغن های گیاهی هستند.

ویتامین D به دلیل نقش هورمونی و تأثیر گسترده ای که بر سیستم ایمنی دارد، یکی از مهم ترین ویتامین ها در روزهای آلودگی هوا است. بسیاری از افراد به دلیل قرار گرفتن ناکافی در معرض نور خورشید و مصرف کم مواد غذایی مانند لبنیات، تخم مرغ و غذاهای دریایی دچار کمبود این ویتامین هستند و لازم است سطح آن را به طور مرتب بررسی کرده و در صورت نیاز از مکمل ها استفاده کنند.

نکات تغذیه ای برای روزهای آلوده چیست؟

جعفریان: در صورت وجود آلاینده ها، مصرف برخی مواد غذایی می تواند به کاهش التهاب و تقویت سیستم ایمنی کمک کند. تمامی ترکیباتی که قبلا برای تقویت لایه دفاعی مخاطی بدن معرفی شدند، نقش آنتی اکسیدانی دارند و در صورت ورود آلودگی به بدن می توانند التهاب را کاهش داده و بدن را از اثرات مضر آلودگی محافظت کنند.

برخی از غذاها تاثیر مستقیم تری بر مدیریت التهاب دارند. به عنوان مثال سیاه دانه یکی از مهم ترین مواد غذایی ضد التهاب است و در گروه مواد غذایی کاربردی قرار می گیرد. همچنین زردچوبه و ماده فعال آن، کورکومین، ترکیبات شناخته شده ای هستند که می توانند سیستم ایمنی بدن را تقویت کرده و التهاب ناشی از آلودگی هوا را کاهش دهند.

چای هایی مانند آویشن و نوشیدنی هایی مانند چای سبز نیز دارای خواص ضد التهابی هستند و مصرف آن ها در روزهای آلوده می تواند بسیار مفید باشد. فرآورده های لبنی به ویژه شیر به دلیل وجود فلزات دو ظرفیتی مانند کلسیم، فسفر و منیزیم می توانند به دفع ترکیبات مضر و فلزات سنگین از جمله سرب و کادمیوم از طریق ادرار کمک کنند.

در صورت مصرف لبنیات پروبیوتیک علاوه بر دفع مواد مضر، باکتری های مفید موجود در این محصولات به تقویت لایه های مخاطی دستگاه گوارش کمک می کند. این کار از ورود ترکیبات آلوده به جریان خون جلوگیری می کند و یک غشای دفاعی قوی برای بدن ایجاد می کند.

وزن مناسب و به خصوص کاهش چربی احشایی به بدن کمک می کند در مواجهه با آلودگی هوا التهاب کمتری را تجربه کند و استرس ناشی از آلودگی را بهتر مدیریت کند. مصرف غلاتی که سبوس کافی ندارند مانند فست فود، نوشابه و غذاهای حاوی قندهای ساده از عوامل تضعیف سیستم ایمنی هستند. این غذاها می توانند مقاومت بدن در برابر آلودگی هوا را کاهش دهند.

مردم باید در روزهای آلوده مصرف آب را افزایش دهند تا فرآیند تصفیه و دفع آلاینده ها در بدن سریعتر انجام شود اما باید به این نکته توجه داشته باشند که مصرف غذاهای شور و شور امکان دفع آب در بدن را کاهش می دهد.

نوشیدن آب زیاد باعث می شود فرد بیشتر ادرار کند و آلاینده ها از بدن خارج شوند. در حال حاضر مصرف مکمل ویتامین D به دلیل نقش کلیدی این ویتامین در عملکرد سیستم ایمنی توصیه می شود تا کمبود آن باعث تشدید التهاب و کاهش مقاومت بدن نشود.