راز بازگرداندن تعادل به خلق و خو با تجویز طب سنتی

به گزارش خبرگزاری ایمنا، در دنیای پرتنش امروز دیگر سلامت روان محدود به روان درمانی و داروهای شیمیایی نمی شود، بسیاری از مردم به دنبال راه های طبیعی تر، ریشه دارتر و شخصی تر برای تنظیم خلق هستند و طب سنتی ایران با قدمتی هزار ساله یکی از منابع غنی برای مرور مفهوم خلق و خو و عوامل موثر بر آن است و نه تنها به یک سیستم ذهنی و جسمی، بلکه در یک سیستم و بدن نیز می بیند.

در این نظام، خلق و خوی فردی نقش محوری دارد و مزاج ها نه تنها ویژگی های فیزیولوژیکی، بلکه حالات روانی، رفتارهای اجتماعی و حتی سبک تصمیم گیری را نیز شکل می دهند. یک فرد صفراوی ممکن است پرانرژی و تندخو باشد، در حالی که یک فرد بلغمی آرام و تنبل است و این تقسیم بندی ها اگرچه ممکن است ساده به نظر برسند، اما در عمل می توانند دستورالعمل های دقیقی برای تنظیم تغذیه، خواب، حرکت و حتی روابط اجتماعی باشند.

تغذیه در طب سنتی ابزاری برای تنظیم خلق و خو است، نه تنها تامین کالری و غذاهای گرم و خشک باعث تحریک پذیری در افراد مستعد می شود، در حالی که غذاهای سرد و مرطوب ممکن است باعث بی حالی یا افسردگی شود و این دیدگاه افراد را به سمت طراحی رژیم های غذایی شخصی سوق می دهد که نه تنها بدن، بلکه ذهن را نیز تغذیه می کند.

در طب سنتی استرس نه تنها یک واکنش روانی، بلکه اختلال در تعادل مخلوط تلقی می شود و راه حل های پیشنهادی برای کاهش آن شامل گیاهان آرام بخش، بهبود خواب و دوری از محرک های خلق و خو است که بر خلاف درمان های مدرن است که اغلب محور دارو بر بازگرداندن تعادل طبیعی بدن و ذهن تاکید دارد.

از طرفی آلودگی هوا به عنوان یکی از عوامل محیطی می تواند مزاج را بر هم بزند، طب سنتی هوای آلوده را مفسده می نامد و عامل غلبه سودا یا سودا است. بلغم می داند که با افسردگی، اضطراب یا بی حوصلگی همراه است و این دیدگاه ما را به طراحی سبک زندگی متناسب با شرایط محیطی سوق می دهد.

به طور کلی طب سنتی می تواند مدل جدیدی برای تنظیم خلق و خو در زندگی مدرن ارائه دهد شخص گراجامع نگر و سازگار با علم روز است و در این راستا در مورد نقش چهار مزاج در شکل گیری خلق و خو و رفتار فردی، تأثیر نوع تغذیه بر تعادل روانی و بروز حالات خلقی، تعریف و درمان استرس از دیدگاه طب سنتی و ارتباط آن با خلق و خو، آلودگی هوا به عنوان عامل اختلال خلق و خو و تأثیر آن در آموزش سبک های خلقی، آموزش طب سنتی و تأثیر آن در تنظیم سلامت روان، آموزش طب سنتی با بهنام یوسفیان، پزشک و متخصص طب سنتی گفتگویی داشتیم که در ادامه می خوانید.

ایمنا: چهار مزاج در طب سنتی چه ارتباطی با الگوهای رفتاری و خلقی افراد دارد؟

یوسفیان: در طب سنتی مزاج ها (سرد، گرم، خشک و تر) نه تنها ویژگی های جسمانی، بلکه حالات روحی و رفتاری افراد را نیز شکل می دهد و افراد دارای مزاج گرم و خشک (صفراوی) معمولاً پرانرژی، سریع حرکت و گاهی عصبی هستند، در حالی که افراد دارای مزاج سرد و مرطوب (بلغمی) آرام، کند و گاهی اوقات افسرده بر اساس این تقسیم بندی ها هستند. تجربی تشکیل می شود

از دیدگاه روانشناسی مدرن این الگوها تا حدودی با تیپ های شخصیتی سازگار است، مثلاً صفراوی ها با تیپ های برون گرا و فعال شباهت هایی دارند، در حالی که افراد بلغمی به درون گراهای آرام نزدیک هستند، البته طب سنتی تاکید دارد که می توان مزاج ها را اصلاح کرد و با تنظیم تغذیه، خواب، حرکت و داروهای گیاهی، خلق و خو را متعادل کرد.

در منابع طب سنتی تغییرات خلقی مانند عصبانیت، غم، کسالت یا بی قراری اغلب نشانه تسلط یا اختلال خلقی تلقی می شود و مثلاً غلبه سودا (سرد و خشک) می تواند منجر به وسواس، اضطراب یا افسردگی شود و درمان در این دیدگاه نه تنها روان درمانی، بلکه اصلاح خلق از طریق سبک زندگی است.

این نگاه کل‌نگر، طراحی برنامه‌های شخصی‌سازی شده برای سلامت روان را ممکن می‌سازد و به‌ویژه در زمان‌های پر استرس امروز، بازگشت به دانش مزاج‌ها می‌تواند ابزاری برای خودشناسی و تنظیم خلق باشد.

ایمنا: چه غذاهایی باعث افزایش خلق یا افزایش تحریک پذیری می شود؟

یوسفیان: طب سنتی غذا را یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر بر خلق و خو می‌داند و غذاهای گرم و خشک مانند فلفل، سیر، گوشت قرمز و ادویه‌ها باعث تحریک‌پذیری و تحریک‌پذیری افراد صفراوی می‌شود، از طرفی غذاهای سرد و مرطوب مانند لبنیات، خیار، کاهو و ماهی باعث بی‌حالی، کندی ذهن و افسردگی در افراد صفراوی می‌شود.

غذاهایی که تعادل خلقی را حفظ می کنند معمولاً شامل غلات کامل، سبزیجات پخته شده، گوشت سفید و نوشابه هستند و مصرف منظم این نوع غذاها می تواند به بهبود خلق و خو، افزایش انرژی ذهنی و کاهش نوسانات خلقی کمک کند. همچنین طب سنتی توصیه می کند که غذا را با توجه به فصل، مزاج و شرایط جسمانی افراد انتخاب کنید.

از دیدگاه علمی، غذاهای حاوی امگا 3، فولات، ویتامین B6 و منیزیم نقش مهمی در تولید سروتونین و دارای دوپامین هستند که دو هورمون کلیدی در تنظیم خلق و خو هستند و میوه هایی مانند توت فرنگی و زغال اخته، سبزیجات سبز و آجیل از جمله منابع مفید در این زمینه هستند.

غذا نه تنها ماده ای برای تغذیه بدن است، بلکه ابزاری برای تنظیم ذهنی است و انتخاب آگاهانه غذاها می تواند مستقیماً بر رفتار، احساسات و کیفیت زندگی تأثیر بگذارد.

ایمنا: طب سنتی استرس را چگونه تعریف می کند و چه راهکارهایی برای کاهش آن در جهت ایجاد تعادل در خلق و خوی ارائه می دهد؟

یوسفیان: در طب سنتی استرس به عنوان اختلال در تعادل مزاج و بر هم زدن نظم طبیعی بدن و ذهن تعریف می شود و برخلاف دیدگاه مدرن که استرس را بیشتر روانی می داند، طب سنتی آن را نتیجه غلبه صفرا، سودا یا سودا می داند. بلغم می داند که می تواند ناشی از تغذیه، خواب ناکافی یا استرس های محیطی باشد.

برای کاهش استرس، طب سنتی راهکارهایی مانند مصرف گیاهان آرام بخش مانند گل گاوزبان، گل همیشه بهار و بادرنجبویه، ماساژ با روغن های گرم، حمام های گیاهی و اصلاح تغذیه و همچنین توصیه به خواب منظم، پرهیز از غذاهای سنگین در شب و فعالیت های آرامش بخش مانند پیاده روی در طبیعت از جمله توصیه های رایج است.

از منظر علمی، بسیاری از این توصیه‌ها با یافته‌های روانپزشکی مطابقت دارند، به عنوان مثال، دمنوش‌های گیاهی می‌توانند سطح کورتیزول را کاهش داده و فعالیت سیستم عصبی پاراسمپاتیک را افزایش دهند و منجر به آرامش ذهنی شوند.

به طور کلی طب سنتی استرس را نه تنها یک واکنش روانی، بلکه اختلالی در کل سیستم بدن می داند و این نگاه کل نگر می تواند در طراحی برنامه های جامع سلامت روان بسیار موثر باشد.

ایمنا: ارتباط آلودگی هوا با اختلال خلقی از دیدگاه طب سنتی چیست و این اختلال چه تاثیری بر خلق و خوی دارد؟

یوسفیان: در طب سنتی هوای پاک یکی از ارکان اصلی اربعه است لازم است (چهار عامل حیاتی) و آلودگی هوا به عنوان یک عامل خارجی می تواند تعادل مزاج را به هم بزند و باعث نوشابه یا سودا شود. بلغم و این غلبه ها به ویژه در افراد مستعد منجر به علائمی مانند بی حوصلگی، اضطراب، خواب آلودگی یا تحریک پذیری می شود.

از دیدگاه طب سنتی هوای آلوده را هوای فاسدی می دانند که از تهویه طبیعی بدن و خروج بخارات زائد جلوگیری می کند و این وضعیت باعث تجمع مخلوط های ناسالم در بدن شده و مستقیماً بر مغز و اعصاب تأثیر می گذارد و به ویژه در شهرهای بزرگ افزایش سردی و خشکی ناشی از آلودگی می تواند بر خلق و خوی تأثیر بگذارد. صدوی تشدید شود

از نظر علمی ارتباط آلودگی هوا با اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و حتی زوال عقل به اثبات رسیده است و ذرات معلق و گازهای سمی می توانند از طریق مسیرهای عصبی یا التهابی بر مغز تأثیر بگذارند که با دیدگاه طب سنتی در مورد تأثیر کیفیت هوا بر ذهن همخوانی دارد.

استفاده از غذاهای گرم و مرطوب، دمنوش های پاک کننده ریه (مانند بنفشه، گل ختمی و شیرین بیان) در روزهای آلوده برای کاهش اثرات آلودگی بر خلق و خوی توصیه می شود.

ایمنا: در طب سنتی چه علائمی از تغییر خلق را نشانه اختلال خلق می دانند؟

یوسفیان: طب سنتی تغییرات خلقی را نه تنها روانی، بلکه نشانه برهم خوردن تعادل مخلوط می داند و مثلاً غلبه صفرا (گرم و خشک) ممکن است با عصبانیت، بی قراری، بی خوابی و تندخویی همراه باشد و در مقابل، غلبه باشد. بلغم (سردتر و مرطوب تر) می تواند باعث بی انگیزگی، خواب زیاد و کندی ذهن شود.

سودا (سرد و خشک) معمولاً با وسواس، ترس، بدبینی و افسردگی همراه است صدوی آنها ممکن است افکار تکراری، شب های بی خوابی و احساس بی ارزشی داشته باشند، در حالی که غلبه خون (گرم و مرطوب) ممکن است با نشاط بیش از حد، هیجان یا حتی بی ثباتی خلق همراه باشد.

این علائم در منابعی مانند قانون ابن سینا در طب و خلاصه حکمت عقیلی خراسانی به تفصیل آمده است و تشخیص مزاج و غلبه مستلزم بررسی دقیق علائم جسمی و روحی است و معمولاً با بررسی نبض، زبان، رنگ پوست و حالات رفتاری صورت می گیرد.

درمان این اختلالات نیز بر اساس اصلاح خلق و خو، تغذیه مناسب، داروهای گیاهی و گاهی است درصد یا حجامت و این دیدگاه امکان مداخله زودهنگام در اختلالات روانی را فراهم می کند.

ایمنا: طب سنتی چه مدلی برای تنظیم خلق و خو در سبک زندگی مدرن ارائه می دهد؟

یوسفیان: طب سنتی با تاکید بر تعادل مزاج می تواند الگویی جامع برای تنظیم خلق و خو در زندگی مدرن ارائه دهد که بر پایه شش اصل حفظ سلامت (هوای پاک، تغذیه، خواب، حرکت، دفع مواد زائد و حالات روانی) استوار است که همگی در سلامت روان نقش دارند.

در دنیای پر سرعت امروز، بسیاری از اختلالات خلقی ناشی از خواب نامنظم، تغذیه نامناسب، کم تحرکی و استرس مزمن است و طب سنتی با توصیه هایی مانند زود خوابیدن، پرهیز از وعده های غذایی سنگین در شب، مصرف چای های آرامبخش و پیاده روی در طبیعت، راه حل های ساده اما موثری را برای بازگرداندن تعادل روانی ارائه می دهد.

طب سنتی به شخص محور توجه دارد و یک نسخه را برای همه تجویز نمی کند، که آن را مطابق با رویکردهای جدید مانند پزشکی شخصی می کند.

طب سنتی می تواند به بهبود خلق و خو و کیفیت زندگی به عنوان یک مکمل موثر برای روان درمانی و طب مدرن کمک کند، به خصوص اگر با زبان و نیازهای نسل امروز تفسیر شود.

ایمنا: چگونه می توان از آموزه های طب سنتی برای طراحی رژیم غذایی و سبک زندگی متناسب با شخصیت افراد، در جهت ارتقای سلامت روان استفاده کرد؟

یوسفیان: طراحی رژیم غذایی بر اساس مزاج فرد یکی از مهمترین ابزار طب سنتی برای بهبود خلق و خو است و به عنوان مثال فرد دارای مزاج صدوی (سرد و خشک) بهتر است از غذاهای گرم و مرطوب مانند غذای عدس، سوپ جو، گوشت بره و دمنوش هایی مانند اسطوخودوس و بادرنجبویه استفاده شود، از طرفی فرد صفراوی از غذاهای خنک کننده مانند سیب زمینیاز خیار، کدو تنبل و دوغ استفاده کنید.

این رژیم ها نه تنها بر اساس خلق و خوی افراد، بلکه با توجه به فصل، سن و شرایط جسمانی تنظیم می شوند و مثلاً در تابستان حتی افراد بلغمی نیز باید از غذاهای بسیار گرم پرهیز کنند و این انعطاف باعث تنظیم دقیق مزاج می شود.

علاوه بر تغذیه، سبک زندگی نیز باید متناسب با شخصیت باشد. افراد گالی به آرامش، خواب کافی و دوری از محرک ها نیاز دارند، در حالی که افراد بلغمی به حرکت، گرما و تحریک ذهنی بیشتری نیاز دارند.

این رویکرد شخصی‌شده می‌تواند جایگزین مؤثری برای نسخه‌های ژنریک و داروهای شیمیایی به‌ویژه در حوزه سلامت روان باشد، مشروط بر اینکه با دقت، آگاهی و نظارت متخصص انجام شود.