معاونت بهداشت، یادداشت مهمان، مهشید چایچی، رئیس دفتر توسعه بهداشت و درمان پزشکی ایران و وزارت بهداشت: جشن شب یلدا یکی از جشن هایی است که تقریباً همه ایرانیان آن را مانند نوروز جشن می گیرند. کودکانی که از کودکی در مهدکودک و مدرسه با آن آشنا هستند، از شرکت در مراسم شب یلدا لذت می برند و خاطرات شیرینی را در ذهن زنده می کنند.
اما سوال اینجاست که چرا باید طولانی ترین شب سال را جشن گرفت؟ شب یلدا که فقط یک دقیقه بیشتر از شب های دیگر است چه مزیتی نسبت به امشب و شب های دیگر دارد؟ شاید به شوخی بگویید همین مزیت کافی است که یک دقیقه بیشتر بخوابیم؟!
وقتی در مورد فلسفه این جشن جستجو کنید، متوجه می شوید که طول شب یلدا به خودی خود ارزش خاصی ندارد و ارزش آن درخشندگی پس از آن است: شب یلدا یا شب چله طولانی ترین شب سال در نیمکره شمالی زمین است. این شب از غروب خورشید در 30 آذر آغاز می شود و با طلوع خورشید در اولین روز دی ماه به پایان می رسد.
یلدا واژه ای سریانی است که به معنای تولد و تولد، تولد خورشید یا مهر یا میترا است. به اعتقاد پیشینیان، در پایان این شب طولانی که آن را بد و ناگفتنی می دانستند، تاریکی مغلوب می شود، نور پیروز می شود و خورشید متولد می شود و روزها بلند می شود. این شب برای ایرانیان غم انگیز بود و چون فرا می رسید آتشی روشن می کردند تا تاریکی ها و عوامل شیطانی از بین بروند و فرار کنند. مردم دور هم جمع می شوند و شب را به خوردن، نوشیدن و شادی می گذرانند و قرائت های ویژه ای از میوه های تازه فصل و میوه های خشک پخش می کنند.
این سفره را «میزد» یا «میزد» میگفتند. «یلدا» در ادبیات ایرانزیمین برای خود جایگاهی دارد که مقایسه ظریف و دلانگیز «زلف یار» و همچنین «روز هجران» از نظر سیاهی و درازی نمونهای از آن است. دلایل تداوم این جشن را می توان این گونه برشمرد: اولاً در باورهای دینی کهن، یلدا شب تولد خورشید (مهر) است. ثانیاً، یلدا طولانی ترین شب سال و نماد طولانی ترین تاریکی اهریمنی است که با تولد نور و خورشید، کوتاه و کاهش می یابد. و سوم اینکه یلدا پایان برداشت تابستان و آغاز فصل استراحت در جامعه کشاورزی است.
اگرچه هر نقطه از ایران در شب یلدا آداب و رسوم خاص خود را دارد. اما در هر منطقه ای از کشورمان اجزای سفره یلدا با محصولات غذایی آن منطقه هماهنگ بوده است. فضای مجازی پر است از انواع غذاها و دسرهایی که برای شب یلدا می توان تهیه کرد. تزیینات بسیار زیبا برای سفره شب یلدا که انتخاب از بین آنها برای یلدای امسال کار ساده ای نیست. احتمالا با جستجوی بیشتر در مورد مراسم جشن شب یلدا به این نتیجه خواهید رسید که گاهی آنقدر درگیر ظاهر مراسم و جزئیات آن می شویم که فراموش می کنیم به کلیت و عمق ماجرا فکر کنیم.
وقتی مقالات را مرور می کنیم؛ یکی از آنها از سردی انار ترش و هندوانه و اینکه در ابتدای زمستان نباید غذاهای سرد خورد. دیگری مضرات آجیل شور، آجیل شور و شیرینی زیاد را برای سلامتی ذکر کرده است. دیگری پیشنهاد کرد به جای هندوانه کدو را سر سفره بگذارند که میوه ای شیرین و زمستانی است و برای این فصل مناسب تر است. دیگری پیشنهاد کرد به جای آجیل شور از انجیر خشک، کشمش، برگ زردآلو، سبزه گندم و … استفاده شود. در نهایت اگر پرخوری کردیم، چای نعناع را با شیرینی بنوشیم تا به هضم غذا کمک کند.
عده ای که نگاه کلی تری به مراسم دارند، در مورد پرهیز از پرخوری و پرخوری و زیاده روی در مصرف تنقلات و دستور به بهره گیری از مجالس خانوادگی و خواندن شعر و داستان و شنیدن سخنان بزرگان خانواده نوشته اند; که واقعاً خاطرات شیرینی را برای همه به جا می گذارد.
در طب ایرانی در مورد سبک زندگی، عادات خوردن و آشامیدن، اثرات خلقی غذاها و توصیه ها و پرهیزها بسیار نوشته شده است. البته برای این گونه تاثیرات غذا در بدن، شرط کمیت و تکرار مصرف را نیز نباید فراموش کرد. اما شاید جور دیگری به سفره یلدا نگاه کنید. در سفره شب یلدا اغلب وقتی از انار، هندوانه، کدو تنبل، لبو و انواع آجیل (پسته، فندق، بادام، کشمش، کشمش، نخود، انجیر خشک، تخمه، برنج، گندم، برگ هلو، زردآلو و…) صحبت می شود. دهنمان آب می زند و جز خوردن آنها نمی توانیم به چیزی فکر کنیم. اما برای یک بار هم که شده از خوردن این غذاهای لذیذ با اراده قوی خودداری کنیم و به چشم هنرمند به این رنگ ها نگاه نقادانه داشته باشیم.
می گویند: رنگ قرمز هندوانه یادآور گرمای تابستان و همچنین نماد خورشید است. دانه های زیبای انار این میوه بهشتی در نزد گذشتگان مایه برکت و باروری بوده و رنگ قرمز آن نمادی از خورشید و شادی بوده است. آنها معتقد بودند انار نماد شادی و تولد است و با خوردن آن در شب یلدا می توان انرژی و زندگی تازه ای گرفت.
زردی کدو حلوایی و قرمزی لب ها نیز نشانه ای از آفتاب است و نوید تداوم و طولانی شدن روزهای بعد از طولانی ترین شب سال را می دهد. زیرا از دیدگاه طب ایرانی رنگ های گرم مانند قرمز، نارنجی و زرد; خاصیت گرمایی دارند و شاید استفاده از این همه رنگ قرمز و نارنجی در سفره یلدا در شبی طولانی و تاریک ابتدای زمستان بی هدف نبوده و این سفره رنگارنگ طوری چیده شده که با نگاه به این سفره از پشت شعله های آتش گرما را جذب کند.
از دیدگاه طب ایرانی، سریعتر و گاه قویتر از تأثیر خلق و خوی پس از خوردن غذا، تأثیر حالات روانی است که بر بدن تأثیر می گذارد. بازی رنگ ها در سفره شب یلدا، دیدار با خانواده و همنشینی با بزرگان خانواده، شنیدن قصه، شعر و لطیفه و خندیدن و شادی؛ همه و همه، حتی اگر به هیچ یک از این غذاهای رنگارنگ دست نزنیم و فقط به زیبایی این همه نعمت های رنگارنگ خدا نگاه کنیم. آنها روحیه و قدرت ما را گرم می کنند. درست مثل سپیده دم و آغاز روزهای بلندتر، پس از تاریک و طولانی شب یلدا؛ گرمای امید به آینده در دل و رگ ما جاری است.
