به گزارش خبرنگار اجتماعی سلامت جو ، ایران در سال های اخیر با دو چالش جدی و نگران کننده کاهش نرخ باروری و پیر شدن جمعیت مواجه بوده است. طبق آمارهای رسمی، نرخ باروری در ایران به زیر سطح جایگزینی رسیده است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد در صورت ادامه این روند، تبعات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی گسترده‌ای به دنبال خواهد داشت.
آمارها حاکی از کاهش شدید نرخ باروری در دهه گذشته است در حالی که در سال 1392 بیش از یک میلیون و 500 هزار نوزاد در کشور متولد شده اند که این رقم در سال 1402 به یک میلیون و 57 هزار رسیده است. تنها در دهه گذشته 476 هزار تولد کمتر در کشور اتفاق افتاده است که نشان دهنده کاهش حداقل 31 درصدی جمعیت نسبت به 10 سال گذشته است.
جدول تعداد موالید کشور در دهه گذشته نشان می دهد که بیشترین درصد موالید در سال 1397 کاهش یافته و در سال 1400 پس از 5 سال متوالی، سرانجام نرخ باروری در کشور رشد مثبت داشته است. کارشناسان این موضوع را مربوط به اجرای قانون جمعیت جوانان در سال جاری می دانند.
پیامدهای پیری جمعیت ایران
در حال حاضر ایران جزء معدود کشورهای جهان است که به سرعت به سمت سالمندی پیش می رود. برآوردها نشان می دهد که جمعیت سالمندان ایران از 10 میلیون نفر در سال جاری به بیش از 26 میلیون نفر در سال 1430 خواهد رسید که این موضوع و کاهش نسبت جوانان نسبت به سالمندان نگرانی بسیاری از کارشناسان را برانگیخته است زیرا کاهش جمعیت می تواند منجر به بحران های جدی در آینده شود.
پیامدهای اقتصادی: به موازات پیر شدن جمعیت و کاهش نرخ رشد آن، تعداد کارگران فعال و در نتیجه میزان تولید در کشور کاهش می یابد و این خطر وجود دارد که نیاز به واردات نیروی جوان مهاجر از سایر کشورها داشته باشیم. کشورها برای مدیریت و چرخش چرخه اقتصادی کشور. واردات نیروی کار جوان نیز باعث خروج بیشتر ارز از کشور و در نتیجه بروز بحران های اقتصادی می شود.
تغییر در ساختار خانواده: در عین حال، با کاهش نرخ باروری، مدل‌های سنتی خانواده که شامل خانواده‌های گسترده و چند نسلی می‌شد، به سمت خانواده‌های کوچک‌تر تغییر می‌کنند. این تغییر می تواند منجر به کاهش پیوندهای خانوادگی و از دست دادن حمایت اجتماعی شود.
تضعیف ارزشهای سنتی: در فرهنگ ایرانی، خانواده و فرزندآوری همواره مورد تاکید بوده است، اما کاهش جمعیت می‌تواند به تدریج بر ارزشهای سنتی مربوط به خانواده و تربیت نسل جدید تأثیر بگذارد و به نگرش‌های فردگرایانه‌تر منجر شود.
چالش های روانی و اجتماعی: کاهش جمعیت می تواند منجر به افزایش احساس تنهایی و انزوا در جوانان و سالمندان شود که اثرات منفی بر سلامت روان جامعه خواهد داشت.
مشکل نسل ساندویچی در کمین کشور است
علاوه بر موارد ذکر شده، حتی اگر همه افراد در سنین باروری ازدواج کرده و صاحب فرزند شوند، باز هم آینده کشور با مشکل جدی مواجه خواهد شد زیرا یکی از جدی ترین مشکلاتی که گریبانگیر بسیاری از خانواده های نه چندان زیاد خواهد شد. سال های دور شکل گیری پدیده ای به نام خانواده ساندویچی یا نسل ساندویچی است. خانواده ساندویچی به افرادی اطلاق می شود که همزمان مسئولیت مراقبت از والدین سالمند و فرزندانشان را بر عهده دارند. این نوع خانواده ها معمولاً میانسال هستند و با چالش های خاصی مواجه هستند که می تواند فشارهای روانی، مالی و اجتماعی را به همراه داشته باشد.
مسئولیت دوگانه: اعضای خانواده های ساندویچی باید به طور همزمان مراقب والدین سالخورده و فرزندانشان باشند. این مسئولیت ها ممکن است شامل ارائه حمایت عاطفی، مراقبت های بهداشتی و مدیریت امور مالی باشد.
فشارهای مالی: تامین هزینه های زندگی، تحصیل فرزندان و همچنین هزینه های درمانی و مراقبتی برای والدین سالمند می تواند بار مالی زیادی را بر دوش این افراد بگذارد.
زمان محدود: این افراد معمولا وقت کافی برای خود ندارند، زیرا باید به کار خود برسند و به نیازهای خانواده توجه کنند. این می تواند منجر به استرس و نارضایتی شود.
چالش های عاطفی: فشار ناشی از مسئولیت های متعدد در خانواده های ساندویچی می تواند منجر به احساساتی مانند اضطراب، افسردگی و خستگی عاطفی شود. همچنین، نیاز به تعادل بین نیازهای دو نسل و حفظ روابط سالم می تواند دشوار باشد.
تغییرات در روابط خانوادگی: روابط خانوادگی ممکن است تحت تأثیر این چالش ها قرار گیرد. ارتباطات بین نسلی ممکن است پیچیده تر شود و به همکاری و درک متقابل بیشتری نیاز داشته باشد.
راه حل چیست؟
به گفته دلبری، رئیس مرکز تحقیقات سالمندی کشور، در حال حاضر 40 درصد خانواده ها تنها یک فرزند و 40 درصد دیگر دارای دو فرزند هستند، به عبارتی نزدیک به 80 درصد خانواده ها تنها یک یا دو فرزند دارند. یعنی در آینده عروس و داماد تک فرزند بوده و خواهر و برادر نخواهند داشت در حالی که مادر و پدر هر یک از این افراد به سن پیری و مسئولیت چهار نفر (پدر و مادر عروس و پدر و مادر داماد) می رسند. مسئولیت فقط یک نفر خواهد بود. دو نفر (عروس و داماد) خواهند بود، در حالی که وقتی یک سالمند دچار بیماری مزمن یا مشکلات و معلولیت می شود، نیاز به چند نفر دارد که از او مراقبت کنند.
کارشناسان برای جلوگیری از وقوع چنین پدیده ای می گویند نه تنها فرزندآوری باید اتفاق بیفتد تا خانواده ها در آینده دچار مشکل نشوند، بلکه تعداد فرزندانی که هر خانواده به دنیا می آورد مهم است تا دچار چنین مشکلاتی نشوند.
فرصت پنج ساله برای جلوگیری از خانواده های ساندویچی
وضعیت باروری در کشور به گونه ای است که نرخ باروری کل از 7 فزرند به ازای هر زن در سال 1359 به میانگین 1.75 فرزند (کمتر از دو فرزند) برای هر زن در سال 1390 کاهش یافته است!
کارشناسان از اصطلاح سطح جایگزینی برای اندازه گیری تعداد تولدهای مورد نیاز در کشور برای جلوگیری از پیری شدید جمعیت استفاده می کنند. سطح جایگزینی به معنای سطحی از باروری مورد نیاز در جامعه است که جمعیت قادر به جایگزینی خود باشد.
رئیس کانون جوانان جمعیت وزارت بهداشت در این باره می گوید: پیش بینی می شود در سال 1430 حدود 26 میلیون نفر از جمعیت کشور یعنی یک چهارم جمعیت سالمند شوند. بنابراین طبق برنامه هفتم کشور نرخ جایگزینی (میزان باروری کل که منجر به جبران جمعیت متوفی با جمعیت جدید خواهد شد) 2.5 است و باید تا 5 سال آینده به این عدد برسیم. و قبل از بسته شدن پنجره جمعیتی.
دلیل اصلی بچه دار نشدن
وقتی صحبت از کاهش جمعیت می شود، این نظر غالب این است که مسائل اقتصادی عامل اصلی بی رغبتی مردم به بچه دار شدن است، اما کارشناسان معتقدند مفاهیم ذهنی و مسائل فرهنگی در جلوگیری از افزایش جمعیت کشور بیشتر از مسائل اقتصادی نقش دارد.
جباری رئیس مرکز جوانان جمعیت وزارت بهداشت به تسنیم گفت: اکنون به سرعت در حال حرکت به سمت سالمندی جمعیت هستیم و تجربه کشورهایی که مانند ما در این شرایط بوده اند نشان داده است که مسائل فرهنگی تاثیرگذارتر است. نقش در بچه دار شدن دارند مثلاً در کشورهایی مانند ژاپن، سوئد، آلمان و … مشوق های اقتصادی برای بچه دار شدن ایجاد شد که خیلی بهتر از ما بود، اما نتوانستند به جوانان جامعه برسند.
وی می افزاید: ایجاد برخی مضاعف ها باعث شده تا افراد تمایل چندانی به فرزندآوری نداشته باشند؛ به عنوان مثال دوگانگی تحصیل و ازدواج، ادامه تحصیل و فرزندآوری، اشتغال و فرزندآوری و… از جمله دوگانگی های کاذبی است که جا افتاده است. در ذهن برخی افراد
در نهایت، کاهش نرخ باروری و پیری سریع جمعیت ایران چالشی جدی است که می تواند پیامدهای گسترده ای در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی داشته باشد. روند نزولی زاد و ولد در دهه اخیر به همراه افزایش سریع تعداد سالمندان نشان می دهد که کشور به سمت بحران جمعیتی پیش می رود. این تغییرات نه تنها فشار زیادی بر نظام سلامت و اقتصاد وارد می‌کند، بلکه ساختار خانواده‌ها و ارزشهای فرهنگی جامعه را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. تشکیل خانواده های ساندویچی، افزایش مشکلات روانی و اجتماعی و کاهش حمایت های بین نسلی تنها بخشی از پیامدهای این روند نگران کننده است. برای مقابله با این بحران نیازمند برنامه ریزی عاجل و دقیق برای افزایش نرخ باروری و نگرش صحیح فرهنگی نسبت به فرزندآوری هستیم. در این راستا همزمان با ایجاد انگیزه های اقتصادی به فرهنگ سازی در زمینه تعادل بین تحصیل، اشتغال و فرزندآوری نیز توجه ویژه ای شود. اگرچه این تغییرات فرهنگی زمان بر است، اما شروع اقدامات از هم اکنون می تواند از بروز بحران های شدیدتر در آینده جلوگیری کرده و زمینه را برای تضمین ثبات اجتماعی و اقتصادی کشور فراهم کند.
انتهای پیام/
